Tako se stvarala Republika Srpska
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Piše: Dženana Karup Druško
Zaključci Vijeća (Krajišnik) o tome kako je uspostavljana RS, odnosno u vezi s preuzimanjem vlasti koje su izvršili bosanski Srbi i zločinima počinjenim u 35 (koliko je bilo obuhvaćeno optužnicom) od 109 opština u Bosni i Hercegovini. Neke od tih 35 opština nalaze se na sjeverozapadu na granici s Hrvatskom, neke su na sjeveroistoku na granici sa Srbijom, a ostale na jugoistoku, na granici s Crnom Gorom.
Bijeljina
Vijeće zaključuje da su u periodu od aprila do septembra 1992. srpske snage u opštini Bijeljina ubile najmanje 52 osobe, većinom muslimanske nacionalnosti. Poslije preuzimanja vlasti u Bijeljini početkom aprila, paravojne grupe, a naročito arkanovci, sijali su teror uglavnom među Muslimanima, ubistvima, silovanjima, pretraživanjem kuća i pljačkom.
Tokom ljeta 1992. oštećene su ili razorene dvije džamije u Bijeljini.
Najkasnije od jula 1992. Muslimani u Bijeljini bili su predmet organizovane kampanje pljačke i protjerivanja. Mnogi Muslimani premješteni su van opštine i odatle su pobjegli na teritoriju pod muslimanskom kontrolom. Osim toga, Srbi su civile Muslimane i nekoliko civila Hrvata držali u devet zatočeničkih centara u opštini Bijeljina u izuzetno teškim uslovima.
U logor Batković zatočenici su pristizali iz niza različitih opština i bili su prisiljavani na fizički rad na liniji fronta. U septembru 1992. SDS Bijeljina je u djelo sproveo plan protjerivanja preostalog muslimanskog stanovništva. Vijeće zaključuje da je velik broj Muslimana otišao iz te opštine iz straha.
Bratunac
Vijeće zaključuje da su u opštini Bratunac u maju 1992. srpske snage ubile sve u svemu više od 134 Muslimana. U napadima na muslimanska sela, uključujući Glogovu, srpske snage hotimično su palile i razarale muslimanske kuće i džamije.
Muslimanski civili su bili zatočeni u pet zatočeničkih centara u opštini, i više od 500 njih bilo je zatočeno u školi “Vuk Karadžić”, a preko 5.000 na fudbalskom igralištu u Bratuncu u maju 1992. godine. Zatočenici su bili teško zlostavljani, a neke su ubili lokalni Srbi i pripadnici srpskih paravojnih jedinica. Od sredine maja nadalje, zatočenici na fudbalskom igralištu u Bratuncu morali su da se ukrcavaju u autobuse i odlaze u opštinu Vlasenica (logor Sušica).
Vijeće zaključuje da je već u periodu od 10. do 29. aprila 1992. većina muslimanskog stanovništva otišla iz opštine zbog prijetnji pripadnika srpskih paravojnih snaga.
Brčko
Vijeće zaključuje da su srpske snage ubile više od 41 Muslimana u opštini Brčko u periodu od maja do juna 1992. Srpske snage, sastavljene uglavnom od paravojnih grupa, brzo su preuzele kontrolu nad gradom Brčko početkom maja 1992. Naročito su gađali muslimanske dijelove grada i razorili nekoliko džamija u opštini.
Od 3. maja nadalje, Srbi su sistematski zatvarali civile pretežno muslimanske i hrvatske nacionalnosti na četrnaest lokacija u opštini Brčko u surovim uslovima. Redovno su tukli zatočenike. Neki zatočenici su morali da kopaju rovove na liniji fronta.
Krajem maja-početkom juna u logoru Luka bilo je 100 do 200 zatočenika koje su srpski stražari sistematski zlostavljali, naročito Goran Jelisić i Ranko Češić. Velik broj muslimanskih i hrvatskih žena, djece i staraca prebačen je iz opštine Brčko u susjednu opštinu Lopare.
Doboj
Vijeće zaključuje da su srpske snage zauzele Doboj 3. maja 1992.
U maju i junu 1992. srpske vlasti u opštini Doboj držale su muslimanske i hrvatske civile u 33 zatočenička centra u skučenom prostoru i u nehumanim uslovima. Zatočenici su bili izloženi teškom zlostavljanju zbog kojeg je najmanje jedan zatočenik izgubio život. Srpske vlasti su Muslimanima i Hrvatima ograničile kretanje, a pripadnici srpskih paravojnih grupa provodili su teror među stanovništvom grada Doboja.
Muslimanski i hrvatski spomenici hotimično su oštećivani ili razarani u granatiranju ili eksplozivom. Preuzimanje vlasti u Doboju, prijetnje i zastrašivanja natjerali su hiljade Muslimana da napuste grad i odu u Tešanj.
Vlasenica
Vijeće zaključuje da su srpske snage u opštini Vlasenica od sredine maja do kraja septembra 1992. godine ubile sve u svemu više od 279 Muslimana.
Nakon preuzimanja vlasti u gradu Vlasenici u aprilu 1992. Muslimani su otpuštani s posla i podvrgnuti svim oblicima diskriminatornih mjera. Pripadnici srpskih snaga odlazili su u mnoga muslimanska sela i zaselke u opštini, u kojima su ponekad nailazili na oružani otpor.
Uništavali su muslimanske kuće, zarobljavali muslimanske civile i pritvarali ih u sedamnaest objekata u kojima su ih često zlostavljali. Neki zatočenici su morali da napuste opštinu.
21. maja 1992. godine srpski vojnici su 29 zatočenika iz policijske stanice smjestili u autobus i ubili blizu sela Nova Kasaba.
16. maja 1992. srpske snage ubile su otprilike 80 ljudi u Zaklopači. Velik broj Muslimana prebačen je i zatočen u logoru Sušica, kroz koji je u periodu od juna do septembra 1992. prošlo otprilike 2.000 do 2.500 Muslimana oba pola i svih godišta.
Zatočenici u Sušici išli su na prisilni rad, ponekad i na liniju fronta. Neke zatočenike su stražari u logoru ubili, a neki su umrli od posljedica zlostavljanja. Tokom noći 30. septembra 1992. izvršen je masakr, kada je preostalih 140 do 150 zatočenika u logoru Sušica autobusima odvezeno iz logora i pogubljeno.
Zvornik
Vijeće zaključuje da su srpske snage u opštini Zvornik od aprila do juna 1992. godine ubile sve u svemu oko 507 muslimanskih civila. Desetine su ubijene u napadu na Zvornik 8. aprila 1992, a mnogi su otišli iz grada prema Tuzli.
U aprilu i maju 1992. srpske snage napale su druga sela u opštini Zvornik, uključujući i Divič. Većina od devetnaest muslimanskih spomenika u opštini Zvornik hotimično je oštećena ili potpuno uništena u granatiranju ili eksplozivom; pripadnici srpskih paravojnih jedinica opljačkali su muslimanske kuće.
Napad na Divič natjerao je oko 1.000 mještana Muslimana u bijeg. Nije im bilo dozvoljeno da se vrate kućama, a paravojne jedinice su natjerale njih 400 do 500 da uđu u autobuse koji su ih odvezli u Crni Vrh. Osim toga, srpski vojnici su razdvojili kolonu od nekih 3.000 Muslimana koji su ranije pobjegli u strahu za svoju bezbjednost, odveli žene, djecu i starce na teritoriju pod muslimanskom kontrolom, a vojno sposobne muškarce odveli u hangar u Tehničkoj školi u Karakaju.
Srbi su u 25 zatočeničkih objekata u opštini Zvornik zatočili uglavnom muslimanske civile, gdje su ih tukli i pogubili velike grupe ljudi. Pripadnici srpskih paravojnih snaga su 30. maja 1992. pogubili ukupno 88 zatočenika u Domu kulture.
Početkom juna 1992. srpski vojnici pogubili su oko 160 zatočenika u školi u Karakaju, dok su još 190 zatočenika srpski stražari prebacili u Gerinu klaonicu i tamo ih pogubili.
Banja Luka
Vijeće zaključuje da su srpske snage u opštini Banja Luka u periodu od marta do oktobra 1992. ubile sve u svemu više od 31 Muslimana i Hrvata. Poslovni prostori i privatna imovina u vlasništvu Muslimana i Hrvata bili su meta čestih napada. Od aprila ili maja 1992. nadalje, srpske snage uhapsile su hiljade Muslimana i Hrvata u opštini Banja Luka i mnoge od njih doveli u logor Manjača. Zatočenici u logoru Manjača teško su zlostavljani, a neki su pretučeni nasmrt. Uslovi u logoru Manjača bili su izuzetno teški, a poboljšali su se tek nakon posjeta domaćih i međunarodnih delegacija.
U opštini Banja Luka je 1992. radilo još osam drugih zatočeničkih centara.
Vijeće takođe zaključuje da je, od maja 1992. nadalje, velik broj Muslimana i Hrvata otišao iz Banje Luke iz straha i zbog nepodnošljivih okolnosti. Jedna agencija za preseljenje rukovodila je svim aspektima preseljenja. U julu i avgustu 1992. su iz opštine autobusi puni ljudi gotovo svakodnevno odlazili u Hrvatsku i prema drugim odredištima.
Bosanska Krupa
Vijeće zaključuje da su u maju 1992. godine srpske snage u opštini Bosanska Krupa ubile sedamnaest Muslimana i Hrvata. Srpske snage granatirale su 21. aprila grad Bosansku Krupu i zapalile i opljačkale muslimanske kuće. Osim toga, hotimično su uništavale vjerske spomenike u opštini.
Civili većinom muslimanske i hrvatske nacionalnosti držani su u pet zatočeničkih centara u kojima su ih redovno i teško premlaćivali pripadnici srpskih paravojnih jedinica koji su dolazili u te zatočeničke centre. Povremeno su podvrgavani elektrošokovima, a neki muslimanski zatočenici morali su da kopaju rovove na liniji fronta.
Vijeće zaključuje da je do maja 1992. većina Muslimana otišla s lijeve obale Une iz straha i zbog nepodnošljivih okolnosti, i da su se na kraju gotovo svi Muslimani iselili iz te opštine.
Bosanski Novi
Vijeće zaključuje da su srpske snage u junu 1992. ubile više od 39 Muslimana. U maju 1992. srpske snage su napale više muslimanskih sela u dolini Japre i grad Bosanski Novi, hotimično razorile kuće i džamije, te ubile više seljana.
Krajem tog mjeseca, muslimansko stanovništvo tih sela bilo je protjerano i okupljeno u selu Blagaj-Japra. Tokom maja i juna, Muslimani su hapšeni i odvođeni u deset zatočeničkih centara, uključujući stadion Mlakve.
Pomenutim postupcima, kao i pritiskom na predstavnike Muslimana, opštinske vlasti bosanskih Srba nastojale su, i uspjele, nagnati veliki dio muslimanskog stanovništva da ode iz te opštine i iz republike bosanskih Srba. Konvoji u kojima je bilo na hiljade ljudi, od kojih su neki ranije bili zatočeni na stadionu Mlakve, otišli su iz te opštine u Hrvatsku.
Bosanski Petrovac
Vijeće zaključuje da su u ljeto 1992. u gradu Bosanskom Petrovcu srpski civili ubili nekoliko desetina nenaoružanih Muslimana, među kojima je bilo i žena, djece i staraca.
U periodu od aprila do juna 1992. Krizni štab je otpustio s posla veliki broj Muslimana i uveo diskriminatorne mjere protiv njih. Džamije su hotimično oštećivane ili su dizane u vazduh.
U opštini Bosanski Petrovac, brojni civili muslimanske nacionalnosti bili su zatočeni na skučenom prostoru u osam zatočeničkih centara, u kojima su ih često tukli. Iz te opštine su otišla najmanje dva organizovana konvoja Muslimana u septembru 1992. godine. Ljudi koji su odlazili iz te opštine morali su prepisati svoju imovinu na tu srpsku opštinu.
Čelinac
Vijeće zaključuje da su srpske snage u opštini Čelinac, koja je još 1991. godine bila opština sa većinskim srpskim stanovništvom, ubile najmanje pet civila muslimanske nacionalnosti. Srpske vlasti su civile muslimanske nacionalnosti držale zatočene u nehumanim uslovima u šest zatočeničkih objekata.
Muslimanima su nametnute restriktivne i diskriminatorne mjere, a srpske snage, posebno paravojne snage, uništavale su muslimanske kulturne spomenike, pljačkale i uništavale privatnu imovinu. Iz opštine Čelinac iselili su se gotovo svi stanovnici muslimanske nacionalnosti.
Donji Vakuf
Vijeće zaključuje da su 1992. godine u opštini Donji Vakuf srpske snage u zatočeništvu držale civile pretežno muslimanske nacionalnosti u deset zatočeničkih objekata.
Imovina Muslimana je opljačkana nakon što je većina Muslimana zbog šikaniranja i prijetnji Srba tu opštinu napustila u ljeto 1992.
Srpske snage su u septembru 1992. pod svojom kontrolom imale cijelu opštinu Donji Vakuf.
Ključ
Vijeće zaključuje da su srpske snage u periodu od juna do sredine jula 1992. u opštini Ključ ubile sve u svemu najmanje 148 Muslimana i Hrvata. Srpske snage su ušle u nekoliko sela i hotimično uništile vjerske spomenike i približno 3.500 kuća u vlasništvu Muslimana.
Do maja 1992. Muslimani i Hrvati su već bili razriješeni dužnosti u opštinskim organima i društvenim preduzećima. Srpske snage su često hapsile ili kupile ljude, a ponekad su i otvarale vatru na njih, na primjer, na stanovnike Hadžića, Velagića i okolnih sela 1. juna 1992. i tako ubile približno 77 ljudi, ili na stanovnike Prhova muslimanske nacionalnosti, takođe 1. juna 1992.
Nekoliko vojnika VRS-a je uhapšeno, ali nikad im se nije sudilo za učešće u tim ubistvima. U šest zatočeničkih centara u opštini Ključ, uglavnom u školama, mnogi civili muslimanske i hrvatske nacionalnosti bili su zatočeni u lošim uslovima i često teško premlaćivani. Srpski stražari su pogubili mnoge zatočenike. Do kraja avgusta, gotovo svi zatočenici prebačeni su u logor Manjača u opštini Banja Luka. Vijeće zaključuje da se većina Muslimana iselila iz te opštine u ljeto 1992. zbog neizdržljivih uslova i iz straha.
Kotor-Varoš
Vijeće zaključuje da su srpske snage u periodu od sredine juna do početka novembra 1992. u opštini Kotor-Varoš ubile sve u svemu više od 157 Muslimana i Hrvata. U ljeto 1992. godine, srpske snage su napale grad Kotor-Varoš i više hrvatskih i muslimanskih sela u opštini Kotor-Varoš, te hotimično nanosile štetu muslimanskim i hrvatskim kulturnim spomenicima ili uništavale te spomenike. Premda su im muslimanske snage pružile otpor, srpske snage su u mnogim selima pobijedile. Kada bi se muslimansko stanovništvo tih sela predalo, srpske snage bi im otele vrijedne predmete i ubile dio stanovnika.
4. novembra 1992. izvršen je masakr nad 150 muškaraca Muslimana koji su zarobljeni u blizini sela Večići. Vijeće nadalje zaključuje da su srpske snage brojne civile muslimanske i hrvatske nacionalnosti držale zatočene u četrnaest zatočeničkih centara u toj opštini. Na primjer, u avgustu 1992. u Pilani je bilo približno 1.000 žena, djece i staraca. Držali su ih na skučenom prostoru i redovno tukli. Zatočenici su autobusom otpremani za Travnik, u opštinu Skender-Vakuf, gdje su puštani na slobodu.
Drugi Muslimani i Hrvati otišli su autobusima koje su obezbijedili Krizni štab i jedna agencija. Oni koji su odlazili morali su predati svoju imovinu opštini i izjaviti da odlaze dobrovoljno. Zbog neizdržljivih uslova u toj opštini, 1992. godine iz te opštine iselio se velik dio nesrpskog stanovništva; iz nekih sela, poput Večića, Sokoline, Viševice, Ravni i Bilica, otišlo je cjelokupno muslimansko stanovništvo.
Prijedor
Vijeće zaključuje da su srpske snage od maja do avgusta 1992. godine u opštini Prijedor ubile sve u svemu više od 508 Muslimana i Hrvata.
Srpske snage napale su grad Prijedor i, nakon što su preuzele kontrolu nad gradom, napale su Stari grad, većinski muslimansku četvrt. Uz pomoć paravojnih jedinica, pljačkale su lokalne poslovne objekte i hotimično razarale kuće. Krizni štab je uveo restriktivne mjere protiv Muslimana i Hrvata.
Srpske snage su, osim toga, napale brojna većinski muslimanska ili hrvatska sela u opštini Prijedor. U tim napadima je poginuo velik broj civila Muslimana i Hrvata, a mnogi drugi pogubljeni su poslije napada. Iseljavanjem hiljada nesrba iz Hambarina i obližnje Ljubije 20. jula izvršeno je posljednje veliko raseljavanje stanovništva u toj opštini.
Od maja do decembra 1992. džamije i druge vjerske ustanove širom opštine Prijedor razarane su. Imovina Muslimana i Hrvata koji su otišli s tog područja zaplijenjena je i dodijeljena Srbima.
Vijeće nadalje zaključuje da je većina Muslimana i Hrvata u opštini Prijedor bila na neko vrijeme zatočena u jednom od 58 zatočeničkih centara u opštini Prijedor, od kojih su pet bili logori za duže zatočenje. Zatočenici su, posebno u centrima za duže zatočenje u Keratermu, Trnopolju i Omarskoj, bili podvrgnuti teškom zlostavljanju, uključujući psihičko zlostavljanje, premlaćivanje, seksualno nasilje, silovanja i mučenja, koja su često dovodila do smrti. U ta tri logora je ukupno u zatočeništvu držano i ispitano više od 5.500 osoba. U više navrata vršena su i pogubljenja.
Negdje od 24. do 26. jula, u jednoj od prostorija logora Keraterm, 150 do 200 zatočenika muslimanske i hrvatske nacionalnosti ubijeno je mitraljeskom vatrom.
25. jula, srpski vojnici su u jednom rudniku željezne rude ubili 85 zatočenih osoba.
21. avgusta, na Korićanskim stijenama, u opštini Skender-Vakuf, pogubljene su 154 osobe muslimanske nacionalnosti. Vijeće zaključuje da se u periodu od početka sukoba u aprilu do augusta 1992. iz opštine Prijedor, iz straha ili zbog neizdržljivih okolnosti, odselilo više od 30.000 njenih stanovnika muslimanske i hrvatske nacionalnosti.
Prnjavor
Vijeće zaključuje da su se u prvoj polovini 1992. godine u opštini Prnjavor provodile diskriminatorne mjere protiv Muslimana, kao i da su oni otpuštani iz policije i iz sudstva.
Muslimane je posebno zlostavljala i napadala paravojna grupa Vukovi s Vučjaka. Razoreni su poslovni objekti i druga privatna imovina, kao i džamija i katolička crkva u gradu Prnjavoru. Od prve polovine 1992. nadalje, Muslimani i Hrvati su zbog prijetnji i pritisaka odlazili iz te opštine. Dio njih se autobusima odvezao prema mađarskoj granici.
Sanski Most
Vijeće zaključuje da su srpske snage od kraja maja do augusta 1992. u opštini Sanski Most ubile sve u svemu više od 88 civila muslimanske nacionalnosti.
Srpske snage su napale mnoga većinski muslimanska sela i naselja u toj opštini i hotimično uništavale džamije, kuće i poslovne objekte Muslimana. Zbog tih napada i drugih djela zastrašivanja, iz te opštine su otišli mnogi Muslimani i Hrvati.
Osim toga, srpske vlasti su više od 1.500 civila pretežno hrvatske i muslimanske nacionalnosti držale zatočene u osamnaest zatočeničkih objekata u toj opštini. Zatočenici su redovno zlostavljani. Tokom septembra 1992. hiljade Muslimana su u konvojima otišle iz te opštine u pratnji civilne i vojne policije. Bili su prisiljeni da svoju imovinu prepuste opštini. Iz opštine Sanski Most su 1992. godine otišli gotovo svi Muslimani.
Teslić
Vijeće zaključuje da su srpske snage u ljeto 1992. u opštini Teslić ubile sve u svemu više od pet osoba muslimanske ili hrvatske nacionalnosti.
Pripadnici srpskih paravojnih grupa su tukli i ubijali ljude u gradu Tesliću, te razarali i oštećivali imovinu Muslimana i Hrvata, uključujući džamije i katoličke crkve. Srbi su, osim toga, držali Muslimane i Hrvate zatočene na skučenom prostoru u nekoliko zatočeničkih centara. Zatočenici su premlaćivani, a neki od njih su i podlegli ozljedama. Nekadašnji zatočenici su imali radnu obavezu i obavezu kopanja rovova.
Hadžići (Sarajevo)
Vijeće zaključuje da su srpske snage preuzele vlast u gradu Hadžićima i dijelovima opštine Hadžići uz pomoć snaga JNA, te da su protjerale najveći dio nesrpskog stanovništva u maju 1992. U trinaest zatočeničkih objekata držali su civile pretežno muslimanske i hrvatske nacionalnosti u nehumanim uslovima, te ih zlostavljali seksualno i na druge načine.
Ilidža (Sarajevo)
Vijeće zaključuje da su srpske snage, nakon što su preuzele kontrolu nad opštinom Ilidža u maju 1992. civile pretežno muslimanske i hrvatske nacionalnosti držale zatočene u dvanaest zatočeničkih centara u toj opštini. Mnogi Muslimani su s teritorije opštine Ilidža otišli iz straha i zbog represivnih mjera koje su protiv njih preduzete.
Ilijaš (Sarajevo)
Vijeće zaključuje da su srpske snage u maju i junu 1992. u opštini Ilijaš ubile sve u svemu najmanje 22 Muslimana. Srpske snage su napale nekoliko većinski muslimanskih sela i uništile brojne istorijske i vjerske spomenike. Zbog napada na zaselak Mlini, većina stanovnika zaselka prešla je u opštinu Breza, sjeverno od Sarajeva. U drugim selima, Srbi su tjerali seljane iz njihovih kuća i mnoge od njih držali zatočene u lošim uslovima u dva zatočenička centra u opštini.
Novi Grad (Sarajevo)
Vijeće zaključuje da su srpske snage u maju i junu 1992. u opštini Novi Grad ubile ukupno 64 Muslimana. Srpske snage su krajem maja u Ahatovićima ubile petnaest ranjenih osoba.
14. juna 1992. 47 zatočenika je ubijeno u Sokolini, u blizini Srednjeg, u opštini Ilijaš. Srbi su civile pretežno hrvatske i muslimanske nacionalnosti držali zatočene u četiri zatočenička centra u toj opštini. Srpski stražari su premlaćivali I zlostavljali zatočenike. Tokom napada na jedno selo, razorene su brojne kuće i jedna džamija, a nakon toga je silom protjerano približno 13.000 Muslimana i nešto Hrvata.
Novo Sarajevo (Sarajevo)
Vijeće zaključuje da su srpske snage u ljeto 1992. u opštini Novo Sarajevo sve u svemu ubile najmanje šest Muslimana. Srpske snage su zatočile mnoge nesrbe u šest zatočeničkih centara. U najvećem zatočeničkom centru u KP domu Butmir ili Kula u Novom Sarajevu u periodu od kraja aprila do oktobra 1992. znalo je biti smješteno do 10.000 civila muslimanske nacionalnosti svih godina starosti. Zatočenike su redovno tukli, a neki od njih su pretučeni nasmrt. Bili su prisiljeni raditi u radnom vodu, a neki od njih su morali kopati rovove na liniji fronta, što je dovelo do njihovog ranjavanja ili pogibije. Mnogi nesrbi su, počevši od početka juna 1992. otišli iz te opštine. Srpske snage su 30. septembra 1992. izvršile masovni progon Muslimana iz naselja Grbavica.
Pale
Vijeće zaključuje da su srpske snage u ljeto 1992. u toj opštini ubile sve u svemu najmanje tri Muslimana. Srpske snage su 22. maja granatirale većinski muslimansko selo Donja Vinča i tako prisilile seljane da napuste to selo.
Muslimani su na Palama bili zatočeni u pet zatočeničkih objekata. Na primjer, 400 do 600 zatočenika, pretežno muslimanske nacionalnosti, bilo je zatočeno u teškim uslovima u sportskom kompleksu gdje su teško premlaćivani, ponekad nasmrt. U organizaciji Kriznog štaba, autobusi su krajem juna i u julu transportovali veliki broj Muslimana s Pala u muslimanski dio Sarajeva.
Trnovo
Vijeće zaključuje da su srpske snage krajem maja 1992. napale grad Trnovo i hotimično razorile kuće u vlasništvu Muslimana i gradsku džamiju. Više od polovine stanovništva muslimanske nacionalnosti otišlo je iz opštine Trnovo zbog tog napada i drugih ograničenja koja su im nametnuta. Dio Muslimana koji su otišli prethodno je bio zatočen.
Vogošća
Vijeće zaključuje da su srpske snage u septembru 1992. u opštini Vogošća ubile najmanje petnaest zatočenih Muslimana i Hrvata. Velik dio Vogošće je još u periodu od 4. do 17. aprila upotrebom vojne sile stavljen pod kontrolu Srba, ali narednih mjeseci srpske snage su granatirale druga sela u toj opštini, te oštetile ili razorile nekoliko džamija.
Mnogi policajci su učestvovali u kažnjivim radnjama, poput pljačke muslimanskih kuća i fabrike TAS u Vogošći. Nakon zauzimanja sela, srpske snage su Muslimane i Hrvate lišavale slobode i držale ih zatočene u teškim uslovima u deset zatočeničkih centara u toj opštini. Neki zatvorenici korišteni su kao živi štitovi i poginuli su. Do novembra 1992., iz Srbije su redovno dolazili Srbi da tuku zatočenike i tjeraju ih na ponižavajuće seksualne radnje.
Bileća
Vijeće zaključuje da su u ljeto 1992. godine u Bileći srpske snage ubile dva zatočena Muslimana. Srpske snage su pljačkale imovinu Muslimana širom opštine. U junu 1992. započela su hapšenja civila muslimanske nacionalnosti i njihovo zatočenje u pet zatočeničkih centara, gdje su ih pripadnici policije i paravojske redovno tukli. U jednom zatočeničkom centru podvrgavali su ih snažnim elektrošokovima i suzavcu. Dio zatočenih osoba pušten je na slobodu nakon što su zatočeničke centre posjetile međunarodne delegacije.
Čajniče
Vijeće zaključuje da je u maju 1992. u toj opštini sve u svemu ubijeno približno 30 Muslimana. Nakon što su u aprilu Muslimanima uvedene brojne restriktivne mjere i nakon što su otpušteni policajci muslimanske nacionalnosti, te smijenjeni Muslimani s položaja u državnim ustanovama, mnogi Muslimani su počeli odlaziti iz te opštine u Goražde i Crnu Goru.
Početkom maja 1992. srpske snage su upotrebom sile zauzele muslimanska mjesta u toj opštini. Domovi Muslimana su opljačkani i spaljeni, džamije u gradu Čajniču su razorene.
Vijeće zaključuje da su zatočeni Muslimani i Hrvati u opštini Čajniče bili smješteni u tri zatočenička centra.
18.-19. maja 1992. pripadnici “Belih orlova” ubili su približno 30 osoba zatočenih u lovačkom domu. Nakon toga, većina Muslimana je otišla iz Čajniča – dio je protjeran, a dio je sam napustio Čajniče. Lokalni SDS je organizovao autobuse za odlazak ljudi iz te opštine.
Foča
Vijeće zaključuje da su srpske snage od aprila do jula 1992. u opštini Foča ubile više od 192 osobe, uglavnom muslimanske nacionalnosti.
Do kraja aprila 1992. srpske snage su preuzele kontrolu nad gradom i opštinom Foča. Srpske snage su potom napale mnoga muslimanska sela, sistematski su kupile i zatvarale civile Muslimane, palile i razarale pretežno muslimansku imovinu, te porušile nekoliko džamija u gradu i opštini Foča. Ubijeni su mnogi civili Muslimani.
Civili muslimanske i hrvatske nacionalnosti bili su zatočeni u teškim uslovima u devetnaest zatočeničkih centara. Muslimanke su redovno silovane ili seksualno zlostavljane i držane u zatočeništvu u privatnim kućama.
U KP domu je bilo između 350 i 500 zatočenih, a u ljeto 1992. taj broj je ponekad premašivao 500. Stražari i ljudi koji su spolja ulazili u logor surovo su zlostavljali zatočenike. Dio zatočenika u KP domu je odvođen na prisilni rad. Vijeće zaključuje da su u KP domu ubijena ukupno 133 zatočenika.
Vijeće nadalje zaključuje da su mnogi Muslimani otišli iz te opštine iz straha za svoju bezbjednost. Od maja 1992. organizovani su autobusi koji su odvozili civile iz grada. Da bi otišli, morali su prepisati svoju imovinu na republiku bosanskih Srba.
13. avgusta ili približno tog datuma, dio Muslimana iz Foče, uglavnom žene i djeca, odveden je u Rožaje, Crna Gora. Drugi su prebačeni na muslimansku teritoriju, na primjer, dio zatočenih je 23. oktobra 1992. autobusom odvezen u Goražde.
Gacko
Vijeće zaključuje da su tokom ljeta 1992. srpske snage i lokalni Srbi ubili ukupno 137 Muslimana, većinom žene, djecu i starce. Vijeće zaključuje da su u opštini Gacko Muslimani i Hrvati držani u zatočeništvu na skučenom prostoru u šest zatočeničkih objekata, gdje su ih redovno tukli. U martu 1992. srpske paravojne jedinice su tukle muškarce muslimanske nacionalnosti i pljačkale muslimanske kuće u gradu Gacku. Vijeće zaključuje da je u junu i julu 1992. veliki broj Muslimana i Hrvata otišao iz te opštine. Žene, djeca i starci su prebačeni u obližnje opštine ili u Makedoniju.
Kalinovik
Vijeće zaključuje da je u avgustu 1992. u opštini Kalinovik ubijeno više od 24 Muslimana.
5. augusta 1992. srpski vojnici su ustrijelili 24 zatočena muškarca muslimanske nacionalnosti. Krajem jula i početkom avgusta, srpske snage su granatirale, spalile i zauzele nekoliko sela u opštini Kalinovik. Džamije u Kalinoviku su razorene.
Početkom augusta 1992. Srbi su uhapsili, pokupili, razdvojili i zatočili gotovo sve preostale Muslimane i Muslimanke iz Kalinovika, kao i približno 190 žena, djece i staraca iz Gacka. Zatočene su držali u teškim uslovima u nekoliko objekata. Za vrijeme boravka u zatočeništvu, neke zatočenike su tukli i ubili, a žene su silovali.
Nevesinje
Vijeće zaključuje da su srpske snage u junu 1992. ubile sve u svemu više od 53 Muslimana. Srpske snage su granatirale sela u opštini Nevesinje, te hotimično oštećivale ili razarale vjerske spomenike. Civili pretežno muslimanske nacionalnosti bili su zatočeni u četiri zatočenička centra. Većinu žena i djece zatočenih u podrumu toplane u Kilavcima u junu su ubili srpski vojnici.
Rogatica
Vijeće zaključuje da su srpske snage u opštini Rogatica ubile sve u svemu više od 24 civila muslimanske nacionalnosti, od kojih su većinu koristile kao živi štit. Srpske snage su granatirale i zauzele grad Rogaticu i okolna sela u maju 1992, a hotimično su razorile mnoge džamije.
Srpske snage su držale u zatočeništvu civile pretežno muslimanske nacionalnosti u sedam zatočeničkih objekata. U srednjoj školi u Rogatici držano je do 1.100 zatočenih osoba, koje su ondje zlostavljane, premlaćivane i silovane u periodu od juna do avgusta 1992. Više hiljada Muslimana je protjerano zbog konstantnog granatiranja njihovih sela.
Sokolac
Vijeće zaključuje da su srpske snage ubile sve u svemu više od 44 Muslimana.
22. septembra 1992. srpske snage su u selu Novoseoci ubile više od 40 civila muškog pola i muslimanske nacionalnosti. U periodu od jula do septembra 1992., srpske snage su napale i razorile nekoliko muslimanskih sela, te hotimično uništile pet džamija u opštini Sokolac. Najkasnije od jula, civili Muslimani držani su u zatočeništvu u deset zatočeničkih centara širom opštine. Muslimansko stanovništvo grada Sokoca i sela Knežina je u maju 1992. počelo napuštati svoje domove zbog toga što je vjerovalo da im prijeti nasilje i zbog toga što nije imalo zaštitu opštinskih vlasti. Dio žena i djece iz sela Novoseoci autobusima je odvezeno u Sarajevo.
Višegrad
Vijeće zaključuje da su srpske snage u junu 1992. i narednim mjesecima u opštini Višegrad ubile sve u svemu više od 266 osoba, uglavnom muslimanske nacionalnosti. 14. juna 1992. srpska paravojska je zatvorila približno 66 Muslimana u jednu muslimansku kuću u gradu Višegradu i žive ih zapalila.
Vijeće zaključuje da su mnogi civili strahujući za svoj život pobjegli iz svojih sela u opštini Višegrad. Oni koji su ostali u svojim domovima ili su se u njih vratili, podvrgnuti su poniženjima, zlostavljanjima, batinama ili silovanjima. Srpska paravojska je pljačkala, a često i palila, kuće Muslimana. Vijeće zaključuje da su mnogi civili muslimanske nacionalnosti koji dotad nisu sami pobjegli, sistematski protjerani, ponekad uz policijsku pratnju. Tokom 1992. hotimično je razoreno šest muslimanskih spomenika u toj opštini.
(Kraj)