Po Suchu su identiteti nacija uspostavljeni nasuprot identitetima drugih, najčešće susjednih nacija, a odigrali su važnu ulogu u povijesti nastajanja nacija. Kao primjer navodi identitet Poljaka koji se iskristalizirao kao rezultat osjećaja nepripadnosti Nijemcima i Rusima koji su bili dva najvažnija neprijatelja, a kasnije osvajača: “Što se tiče identiteta Nijemaca, osim uticaja susjednih zemalja, u njegovu je oblikovanju veliki uticaj izvršio odnos s Rusijom, zbog uloge koju je Rusija odigrala u evropskoj, a posebno njemačkoj istoriji”.
Nenad Dimitrijević u tekstu Ustavni identitet Evropske unije postavlja pitanja: zašto smo uopšte zajedno? Zašto smo odlučili da stvorimo Uniju, ili da joj se pridružimo?, navodeći: “Pitanje o razlozima za postojanje Unije identitetsko je pitanje. Identitetsko pitanje političke zajednice tiče se onoga što je zajedničko njenim članovima. (...) Kako da identifikujemo i definišemo to zajedničko, to što povezuje pojedince i grupe koji ili sticajem okolnosti ili svojom voljom žive zajedno? (...) U slučaju Unije, ponudili bismo instrumentalnu (uglavnom ekonomsku, ali i bezbedonosnu) racionalnost kao glavni razlog za njeno osnivanje i očuvanje. (...) tvrdiću da je ustavni identitet odgovarajući medij zajedništva i za Uniju i za sve njene aktere.”
Ustavni identitet
Dalje u tekstu Dimitrijević postavlja pitanje: kako da razumijemo ustavni identitet?, i predlaže da ga vidimo kao identitet političke zajednice koji je uobličen legitimnim i efektivnim ustavom. Podsjeća da istorija pokazuje da pisanju svakog ustava prethodi: tumačenje prošlosti, postojećeg stanja i identificiranje ciljeva budućnosti. No, naglašava da ta tumačenja i odluke mogu biti ispravni ili pogrešni.
U nastavku svog rada Dimitrijević se bavi pitanjem: šta je sadržaj ustavnog identiteta? Nudeći objašnjenje da se u ustavnim demokratijama (bar na apstraktnom nivou), ustavni identitet sastoji od principa individualne autonomije, jednake slobode za sve pripadnike političke zajednice, tolerancije i pluralizma, ljudskog dostojanstva i socijalne pravde, što se iz perspektive zajednice čita kao obaveza države da sve svoje građane tretira u skladu sa principima jednake brige i jednake zaštite: “Institucionalizacija ovih principa takođe je dobro poznata: osnovna prava, narodni suverentitet, vladavina zakona, podela vlasti, ograničena vlast, posebna zaštita strukturnih manjina i – u socijalno-liberalnom čitanju – politike preraspodele čija je svrha da ublaže društvene nejednakosti zarad očuvanja jednakih šansi kao neophodnog temelja za smislenu ideju slobode.Naravno, ovde ima mnogo teškoća i kontroverzi. (...) Političke odluke proizvode pobednike i poražene, podjednako obavezujući i jedne i druge, i preteći represijom onima koji takvu odluku ne bi poštovali.”Za dileme oko ovoga (represija koja ograničava slobode) navodi klasičnu liberalnu tezukoja je jednostavna: u demokratiji se narod sastoji od većine i manjine.
Dimitrijević pita i kako se identifikuje narod? Ko i kako odlučuje o pripadništvu političkoj zajednici, i kako taj prvobitni izbor utiče na legitimnost demokratske vladavine? U nastavku navodi: “Politička vladavina je neugodna jer njen prinudni karakter sadrži veliki potencijal za nanošenje nepravdi, pa je pitanje kako možemo da podnesemo nepravdu državne represije a da se pri tom ne osećamo naprosto potlačenim. (...) Odgovor na pitanje ko smo ’mi’ nije stvar slobodnog konstitucionalnog izbora. Politički identitet pretpostavlja društvenu ukorenjenost. Ukratko, u ovom tumačenju, legitimna vladavina većine potrebuje jasno zajedničko osećanje pred-političkog identiteta: nema legitimno održive političke zajednice bez jake kulturne osnove.”
Dalje, Dimitrijević navodi razna shvaćanja evropske pluralne kulture: “... države članice, svaka za sebe, već su potvrdile svoj kapacitet da izvuku pouke iz prošlosti. Nemačka je izgradila demokratiju vrednu poštovanja. Francuska je pozvala na evropski mir i solidarnost na čijem će čelu stajati francusko-nemačko pomirenje, i to već krajem pete decenije 20. veka, kada je bilo lakše biti ciničan i podozriv. Postkomunističke zemlje morale su izaći na kraj sa svojim, mahom nacionalističkim demonima kada su se opredeljivale za ustavnu demokratiju i evropski put posle desetleća autoritarizma. Jednostavno rečeno, kulturni identiteti država članica već su konstitucionalizovani.”U zaključku Dimitrijević piše da je Uniji je neophodan kodifikovan, demokratski pripremljen i demokratski usvojen najviši pravni akt.
Nacionalni identitet
No, za razliku od Dimitrijevića većina autora koja se bavila i bavi pitanjem evropskog identiteta, ne govori o njemu u kontekstu ustava, odnosno rješenja pravnim putem, i mnogi pišu o problemu nacionalnog identiteta u odnosu na evropski oko čega se i vode najveće rasprave.
Pišući o identitetu(ima) poljski filozof Jan Such navodi četiri razine integracije: regionalnu, nacionalnu, europsku i svjetsku, a po njemu se problem identiteta javlja na nacionalnoj i evropskoj razini. Objašnjava kako su nacionalni identiteti predmet stalnih promjena, posebno u Evropi (u kojoj dominiraju procesi integracije i globalizacije), te kako se novi identiteti evropskih država rađaju iz “vertikalnog sukobljavanja” (s identitetom “višega reda”), a ne više iz “horizontalnih odnosa” s drugim nacijama. Za njega je kultura vrlo bitna za razvoj zajedničkoga evropskog identitet koji Evropu neće odijeliti od ostatka svijeta.
Govoreći o nacionalnom identitetu objašnjava da je on nastao tokom razvoja nacionalnosti, kasnije i nacije, odnosno tokom procesa dugog istorijskog razvoja zajednica (najčešće višerasnih) koje su često boravile na zajedničkom teritoriju, govorile istim jezikom i sačinjavale zajedničku kulturu, uz određeni uniformni psihološki sistem vrijednosti.
Po Suchu su identiteti nacija uspostavljeni nasuprot identitetima drugih, najčešće susjednih nacija, a odigrali su važnu ulogu u istoriji nastajanja nacija. Kao primjer navodi identitet Poljaka koji se iskristalizirao kao rezultat osjećaja nepripadnosti Nijemcima i Rusima koji su bili dva najvažnija neprijatelja, a kasnije osvajača: “Što se tiče identiteta Nijemaca, osim uticaja susjednih zemalja, u njegovu je oblikovanju veliki uticaj izvršio odnos s Rusijom, zbog uloge koju je Rusija odigrala u evropskoj, a posebno njemačkoj istoriji”.
On smatra da je uz problem identifikacije sadržaja evropskog identiteta, problem i prepoznavanja novih identiteta naroda koji čine Europsku uniju ili joj žele pristupiti, te navodi: “Razvoj evropskog identiteta ne bi bio moguć bez velikih promjena u nacionalnoj svijesti Evropljana. U ovome je došlo do stanovitog ’osiromašenja’. Tako bi se moglo utvrditi da nacionalni identitet gubi važnost, što se uglavnom odnosi na elemente svijesti u vezi s autonomijom i suverenitetom države-nacije. Postoji uvjerenje da premda država-nacija dobrovoljno prebacuje neke svoje funkcije i ovlasti na institucije Unije ili druge nadnacionalne institucije, ona ne prestaje biti (potpuno) suverena država, već se samo odriče stanovitih izvršnih ovlasti koje pripadaju suverenim državama. (Bilo bi drukčije kad države ne bi ustupale svoje ovlasti i funkcije raznim institucijama, već organizaciji koja bi poprimila oblik nadnacije.)”
Mnogi autori u svojim tekstovima, u kojima se bave pitanjem identiteta u kontekstu stvaranja evropskog identiteta, pišu o dilemi da li će integracija Evrope imati za cilj izjednačavanje razlika, a samim tim smanjenje raznovrsnosti i slabljenje nacionalnih identiteta? No, činjenica je da su glavna obilježja Evrope njena kulturna i tradicionalna raznovrsnost, a upravo na poštivanju te činjenice i uspjele su evropske integracije i sigurno da ni uspostavljanje evropskog identiteta ne bi umanjilo svo bogatstvo identiteta kojima Evropa danas obiluje. Uostalom, podsjetimo, pojedinac može imati više identiteta, i nacionalni ne isključuje evropski i obrnuto.
