“Nova Evropa je rođena”, poručio je Mateo Salvini, italijanski zamjenik premijera i ministar unutrašnjih poslova Italije, iz sjedišta svoje ultradesničarske Lige nakon objavljivanja izbora za Evropski parlament, uz tvrdnje: “Pravila se mjenjaju u Evropi”! Uz to, Salvini je najavio novu koaliciju, naglašavajući da je u kontaktu sa Marin le Pen (čija je desničarska stranka pobjedila Macronovu evropsku politiku na ovim izborima u Francuskoj), i Nigelom Farageom, glavnim zagovornikom Brexita, te da će pokušati da oformi koaliciju sa njima, a ukoliko uspije u tome, ta ultradesničarska koalicija imala bi 150 zastupnika u Evropskom parlamentu.

Desničari i populistička politika ostvarili su dosad neviđen uspjeh na izborima za evropski parlament, ali na osnovu dosadašnjih rezultata najjače stranke ipak ostaju Evropska pučka  partija (EPP), kao stranka desnog centra (178 mandata, 38 manje nego do sad) i socijalisti, stranka lijevog centra (153 zastupnika, 34 manje nego u prošlom sazivu). Treći su liberali koji zajedno sa zastupnicima s liste francuskog predsjednika Emmanuela Macrona imaju 109 mandata, 40 više nego dosad, a iznenađenje su bili Zeleni koji su dobili 70 mandata, 18 više nego dosad. 

Pobjednici i gubitnici

Zanimljivo je da je na izbore izašlo više od 51 posto glasača u Evropskoj uniji, što je najviše od prvih izbora 1979. kad je izlaznost iznosila gotovo 62 posto i od tada konstantno padala. Prema sadašnjim rezultatima izbora u 28 zemalja, članica EU, proeuropske stranke zajedno imaju 510 mandata, 20 manje nego u prethodnom sazivu, dok euroskeptične imaju ukupno 235 zastupnika.

Iako je izlaznost glasača najveća u posljednjih 20 godina američka agencija Blumberg piše da je zabrinutost zbog imigracija i bezbjednosti dovela do toga da stranke na čelu sa Mateom Salvinijem u Italiji i francuskom desničarkom Marin le Pen budu među najvećim u Parlamentu EU. A Assosieted press je objavio dan nakon izbora: “Evropljani su se danas probudili u novoj političkoj stvarnosti”, jer je na “izborima izmjenjen politički pejzaž i ultradesničari, liberalne demokrate i ekolozi postaju snage na koje će se ubuduće morati računati”. Stoga ne čudi da partije zelenih u Njemačkoj, Francuskoj, Britaniji i drugim zemljama slave veliki uspeh koji su postigli. Jer, upravo bi Zeleni mogli biti odlučujući faktor, odnosno tas na vagi, za izbor predsjednika Evropke komisije. 

Naime, i uz relativno dobre pojedinačne rezultatima Evropska pučka stranka i socijalisti nemaju većinu kojom bi mogli imenovati predsjednika Evropske komisije. Stoga ne čudi da je Frans Timermans (čije se ime pominjalo kao novog šefa Evropske komisije), lider evropskih socijalista, izjavio: “Ako izgubite izbore, ako izgubite poslanička mesta, morate da budete skromni”, dok je Manfred Veber (bivši šef holanske diplomatije), lider Evropske pučke  stranke priznao: “Suočeni smo sa oslabljenim centrom parlamenta EU. Odsad, oni koji žele da imaju jaku EU, moraju da udruže snage.” 

Ni Udo Bulman, lider grupe Socijalista i Demokrata (S&D) u Evropskom parlamentu, nije krio zabrinutost priznajući da je konzervativna EPP izgubila političku moć na izborima: “EPP nema rezulate i političku moć da vodi EU i Evropsku komisiju. Orbanizacija EPP nije zaustavljena. EPP ne može da traži, kao svoje pravo, da bude u većini koja će da odlučuje o tome ko će biti novi predsjednik Komisije.” No, najavio je stvaranje nove koalicije koja će se zalagati za “reforme i poboljšanje uslova života i rada za većinu, a ne samo neke u Evropi” i koja bi podržala kandidata socijaldemokrata Fransa Timermansa za predsjednika Evropske komisije.

Zašto je važna Evropska komisija?

Nakon Lisabonskog sporazuma, 13. decembra 2007. godine, Evropskom parlamentu su povećane nadležnosti i dobio je pravo suodlučivanja za donošenje većine zakonodavnih odluka u Evropskoj uniji zajedno sa Evropskim vijećem koje je i dalje najvažnije političko tijelo EU jer ga čine šefovi država ili vlada i predsjednik Evropske komisije, uz prisustvo predstavnika EU za vanjsku i sigurnosnu politiku. Evropsko vijeće je to koje određuje opći pravac EU i ima najvažniju ulogu u usaglašavanju interesa članica EU, posebno principa i smjernica u oblasti zajedničke vanjske i sigurnosne politike, odbrane, koordinacije i ekonomskih politika na nacionalnom i supranacionalnom nivou. Uz to Evropsko vijeće je glavni pokretač najvažnijih političkih inicijativa EU. Međutim, Evropski parlament, kao jedino tijelo Evropske unije koje biraju direktno glasači, građani EU, uz zakonodavnu nadležnost, usvaja i kontrolira provođenje budžeta i nadležan je za imenovanje članova Evropske komisije ali i nadzor nad njenim radom, tako da je itekako važno koga su građani izabrali za Evropski parlament.

Iako kandidata za predsjednika Evropske komisije predlažu nacionalni čelnici koji su u Evropskom vijeću, oni pri tome moraju uzeti u obzir rezultate izbora za Evropski parlament, a da bi kandidat bio izabran mora imati podršku većine u Evropskom parlamentu. Zbog toga ne čudi što se već nagovještava da bi moglo doći do sukoba između Evropskog vijeća i Evropskog parlamenta oko izbora novog i saziva i predsjednika Evropske komisije. S obzirom na sve nadležnosti koje ima Evropska komisija razumljivo je da je to jedno od ključnih pitanja koje se otvorilo nakon izbora za Evropski parlament.

Evropska komisija politički je neovisno izvršno tijelo EU-a, jedina nadležna za predlaganje zakonodavstva o čijem donošenju onda odlučuju Evropski parlament i Vijeće te kojim se štite interesi EU-a i njegovih građana u pogledu pitanja koja se ne mogu učinkovito riješiti na nacionalnoj razini, i pruža točan uvid u tehničke pojedinosti zahvaljujući savjetovanju sa stručnjacima i javnosti; upravlja politikama i dodjeljuje finansijska sredstva EU (u sklopu toga određuje prioritete potrošnje EU-a zajedno s Vijećem i Parlamentom, izrađuje godišnje proračune koje odobravaju Parlament i Vijeće i nadgleda potrošnju sredstava pod nadzorom Revizorskog suda, provodi zakonodavstvo EU-a, zajedno sa Sudom Europske unije osigurava ispravnu primjenu prava EU-a u svim država članicama); predstavlja EU na međunarodnoj razini (zastupa sve države članice EU-a u međunarodnim tijelima, osobito u područjima trgovinske politike i humanitarne pomoći, pregovara o sklapanju međunarodnih sporazuma u ime EU-a). 

Političko vodstvo Komisije čini tim od 28 povjerenika (po jedan iz svake države, članice EU), a na čelu je predsjednik komisije koji sam bira potpredsjednike i povjerenike, a na osnovu prijedloga iz država članica EU-a (kandidate moraju odobriti nacionalni predstavnici u Evropskom vijeću). Procedura podrazumijeva i da svaki kandidat iznosi svoje stavove i odgovara na pitanja zastupnika pred Europskim parlamentom, nakon čega  Parlament glasa o hoće li prihvatiti kandidate kao tim, nakon čega ih Evropsko vijeće na kraju imenuje na temelju kvalificirane većine glasova.

Veliki uspon desnice mogao bi dobiti još više na značaju ukoliko se njima suprotstavljene političke opcije ne budu mogle dogovoriti, a njihov najveći poraz sigurno bi bio ukoliko desničari uspiju nametnuti svog kandidata za predsjednika Evropske komisije. Po nekim analitičarima uspjeh desnice u Evropskoj uniji direktno je povezan s dosadašnjim rezultatima političkih elita, ali i i posljedica nezadovoljstva zbog globalizacije, imigracije, slabljenja nacionalnog identiteta i same Evropske unije. Nema nikakve sumnje da su za uspjeh desnice u Evropskoj uniji krive birokratizirane političke elite koje godinama nisu uspjele odgovoriti na kritike i nezadovoljstva građana, ali ni na optužbe euroskeptika koje su zadnjih godina postajale sve glasnije. No, s obzirom na sve zajedničke politike koje imaju članice EU, a među kojima su najvažnije one vezane za sigurnost i trgovinske aranžmane, teško da za samu EU može doći do većih poremećaja i nakon zadnjih izbora, a sasvim je drugo pitanje šta će to značiti za Balkan, odnosno pojedine političke elite u državama na Balkanu, gdje pojedinci kao što je Milorad Dodik, već duže otvoreno pokazuju svoje bliske veze s desničarima u Evropi.