Nakon što su Milorad Dodik (SNSD), Mirko Šarović (SDS), Petar Đokić (Socijalistička partija), Nenad Nešić (DNS) i Goran Selak (SPS), te predstavnici PDP-a Nenad Vuković, Ujedinjene Srpske Milan Novitović, NDP-a Aleksandar Fulurija i Demosa Aco Stanišić prije desetak dana na Palama potpisali Izjavu o podršci inicijativi za rješavanje pitanja stvaralaca Republike Srpske kojom bi se isplatila naknada za ratni period svim zastupnicima Narodne skupštine RS-a, članovima Predsjedništva (tri) i članovima Vlade Republike Srpske, DNS i PDP su povukli potpise (nakon što se ispostavilo da se radi o milionskim iznosima što je naišlo na kritike u RS jer su mnogi od tih “stvaraoca iz rata izašli kao milioneri“), dok se Dodik ogradio izjavom da će biti kako dogovore “stvaraoci i borci“, a Šarović rekao da će razgovarati s borcima. 

Inicijativu je pokrenula Asocijacija stvaralaca Republike Srpske na čijem čelu je Momčilo Krajišnik, ratni predsjednik Narodne skupštine RS i haški osuđenik upravo zbog te i funkcije koju je imao u Predsjedništvu RS-a a zbog odgovornosti za zločine počinjene u BiH, odnosno u 35 bh. općina, koliko je obuhvaćeno optužnicom protiv njega i kasnije dokazano presudom. I ne odustaju od inicijative pa su tako iz Asocijacije predvođene Krajišnikom političkim partijama u RS koje su im uskratile podršku zaprijetili da će ukoliko ne budu podržali njihove zahtjeve, tražiti da sud odluči o tome ko je stvorio Republiku!? A Republiku su, je li, stvarali Krajišnik, Radovan Karadžić, Biljana Plavšić, Nikola Koljević, Branko Đerić, Mićo Stanišić, Aleksa Buha, Momčilo Mandić… I za to im sad treba biti plaćeno.

Odgovornost stvaraoca

No, niti u jednoj raspravi koja se ovih dana vodi oko toga da li iz budžeta RS-a treba isplatiti Krajišnika i druge srpske ratne rukovodioce – koji su po haškim presudama upravo najodgovorniji za počinjene zločine jer su oni osmišljavali i odobravali planove koje su realizirali vojska i policija u RS kojoj su nadređeni bili upravo Vlada, Skupština i Predsjedništvo RS-a – ne spominje se ta njihova odgovornost u najstrašnijim zločinima počinjenim u Evropi od Drugog svjetskog rata, a kako je utvrdio UN-ov tribunal u Haagu, već se ističu njihove zasluge i kako su “rizikovali živote za stvaranje Republike Srpske“. Ironija je, dakle, tim veća što su upravo “stvaraoci“ najodgovorniji za masovne zločine, etnička čišćenja, genocid, masovna silovanja, masovne progone, masovna ubistva, logore... Tako da to ne samo da je inicijativa o naknadama već nagradama za zločince kao i one koji su ih podržavali! Prestrašna je to poruka koja se šalje javnosti, pogotovo mladim ljudima u BiH koji se ne i ne sjećaju rata.

Narodna skupština, Vlada i Predsjedništvo RS-a u ratu su Radovanu Karadžiću, Momčilu Krajišniku i drugim srpskim rukovodiocima služile za provođenje i legaliziranje svih njihovih planova “u ime srpskog naroda”. Iako optuženi kao pojedinci u Haagu su se mnogi, među njima Radovan Karadžić i Ratko Mladić, branili upravo tim argumentima. Kao što su oni tokom ratnih godina koristili ove institucije za svoje planove danas to isto radi Milorad Dodik, legalizirajući sve svoje napade na državu BiH i planove o njenoj razgradnji upravo u Narodnoj skupštini RS-a što potvrđuje npr. usvajanje dokumenta u Narodnoj skupštini (na Dodikovu inicijativu) kojim se pobija Program reformi koji je i on potpisao, ali i stavljanje veta na tri odluke Predsjedništva BiH, među kojima je i ona o suradnji s SAD-om s ciljem jačanja borbe protiv terorizma. 

Momčilo Krajišnik je u Haagu tvrdio da nikad nije bio član Predsjedništva RS-a iako je prisustvovao svim sjednicama i učestovao u donošenju odluka (što je utvrdio MKSJ), Dodik iako nije član Narodne skupštine niti ima ikakve funkcije u njoj učestvuje na sjednicama i diktira donošenje odluka. Radovan Karadžić je prijetio ratom radi stvaranja RS-a, Milorad Dodik prijeti (mirnim?!) odcjepljenjem RS-a. Radovana Karadžića je međunarodni sud osudio na doživotnu robiju i iako Dodik i slični ne priznaju tu presudu Karadžić je u zatvoru gdje će i ostati do kraja života. 

Uz predsjednika RS-a (Karadžić), predsjednika Narodne skupštine RS-a (Krajišnik) osuđena je i nekadašnja članica Predsjedništva RS-a (Biljana Plavšić), ministar MUP-a ratne Vlade RS-a (Mićo Stanišić), komandant Vojske RS-a (Ratko Mladić)… a zajedničko u haškim presudama je da je utvrđeno šta su radili Predsjedništvo, Vlada i Narodna skupština RS-a, odnosno njihova odgovornost u počinjenim masovnim zločinima. Iako je u Haagu vođeno i nekoliko  postupaka protiv pripadnika Armije RBiH nikad niti jedno sudsko vijeće nije utvrdilo da je bilo koja institucija Republike BiH na bilo koji način bila povezana s pojedinačnim zločinima utvrđivanim u haškim postupcima počinjenim nad Srbima.

S druge strane detaljno je utvrđeno kako su stvaraoci stvarali Republiku Srpsku. U nastavku donosimo zaključke sudskih vijeća koja su presudila Radovana Karadžića i Momčila Krajišnika pokretača inicijative da se stvaraocima RS-a isplati ratni angažman, mada je u civiliziranom svijetu nezapamćeno da se iz budžeta plaćaju presuđeni zločinci i drugi koji su odgovorni za zločine. Da u BiH postoji vladavina prava i tužitelji koji rade svoj posao ti stvaraoci bi bili na spiskovima optuženih i presuđenih a ne onih koje treba nagraditi. Ovako i 25 godina nakon rata prisiljeni smo baviti se događajima iz prošlosti.

Da bi se shvatio kontinuitet djelovanja Skupštine prvo proglašene Srpske Republike a onda preimenovane u Republiku Srpsku, ali i drugih najvažnijih institucija RS-a, s ciljem razbijanja Republike Bosne i Hercegovine i njihove uloge i odgovornosti u počinjenim masovnim zločinima, sudska vijeća su u svojim presudama obuhvatala i period prije rata. S obzirom na inicijativu Momčila Krajišnika koja je povod za ovaj tekst, krenut ćemo s utvrđenim činjenicama Haškog tribunal od formiranja Skupštine srpskog naroda.

Osnivanje Skupštine bosanskih Srba 

Predstavnici bosanskih Srba u Skupštini SRBiH sastali su se 24. oktobra 1991. odvojeno i odlučili da formiraju Skupštinu srpskog naroda u BiH. Za predsjednika Skupštine izabran je Momčilo Krajišnik. Otvarajući tu sjednicu, Krajišnik je objasnio da glavni razlog za to leži “u ozbiljnom pokušaju narušavanja nacionalnog suvereniteta srpskog naroda u Bosni i Hercegovini i njegovog ustavno-pravnog položaja u Jugoslaviji, a time i ugrožavanje opstanka na teritorijama u Bosni i Hercegovini na kojima živi od pamtivijeka”.

Tokom 1991. pa sve do 1992. Skupštinu bosanskih Srba činilo je 78 poslanika, od kojih samo šest nisu bili članovi SDS-a. U periodu od oktobra 1991. do decembra 1992. održane su 23 sjednice Skupštine bosanskih Srba. 12. augusta 1992. Skupština je izglasala da se naziv republike SrRBiH promijeni u RS.

Devetog i 10. novembra 1991. održan je plebiscit na kome je trebalo da se utvrdi da li Srbi u BiH žele da ostanu u zajedničkoj državi Jugoslaviji, zajedno sa Srbijom, Crnom Gorom, SAO Krajinom i SAO Slavonijom, Baranjom i zapadnim Srijemom, “te drugima koji se za taj ostatak izjasne”. Ogromna većina Srba glasala je za ostanak u Jugoslaviji. U to vrijeme, nakon što je Hrvatska proglasila nezavisnost, snage JNA su se iz Hrvatske povlačile u SRBiH. 11. decembra 1991. Krajišnik je, u ime Skupštine srpskog naroda u BiH, formalno zatražio da JNA “svim sredstvima koja joj stoje na raspolaganju brani teritorije BiH”.

17. decembra 1991. ministri inostranih poslova EZ osnovali su komisiju sačinjenu od sudija EZ, poznatu pod imenom Badinterova komisija, koja je trebalo da ocijeni zahtjeve republika SFRJ za sticanje nezavisnosti na osnovu toga da li se pridržavaju određenih smjernica. 20. decembra 1991. Predsjedništvo SRBiH je, uz Nikolu Koljevića i Biljanu Plavšić koji su se izjasnili protiv, glasalo da se Badinterovoj komisiji podnese zahtjev za priznavanje SRBiH kao nezavisne države.

Poslanici Skupštine srpskog naroda u BiH sastali su se 21. decembra 1991, izrazili snažno protivljenje procesu koji je predložila Badinterova komisija i odobrili pripreme za formiranje srpske republike. 9. januara 1992. Skupština srpskog naroda u BiH proglasila je Srpsku Republiku RBiH (SrBiH), kojoj je 12. avgusta 1992. promijenjeno ime u Republika Srpska.

Naoružavanje srpskog stanovništva

Skupština je dodala sljedeće: “Teritorijalno razgraničenje sa političkim zajednicama drugih naroda BiH, kao i razrješenje drugih međusobnih prava i obaveza, izvršiće se mirnim putem i dogovorno”. Deklaracija se trebala provesti u slučaju da nezavisnost Bosne i Hercegovine prizna međunarodna zajednica. Usprkos tome, naoružavanje srpskog stanovništva vršeno uz podršku SDS-a u istom periodu ukazuje na to da se rukovodstvo bosanskih Srba istovremeno pripremalo za drugi pravac djelovanja. (…) Rukovodstvo SDS-a je stoga odlučilo da nastavi voditi dvostruku politiku kako bi što je duže moguće imalo sve opcije otvorene. 

S jedne strane, učestvovali su u pregovorima s drugim stranama ne bi li pronašli prihvatljiva rješenja za pripadnike tri naroda u Bosni i Hercegovini. S druge strane, aktivno su se pripremali za jednostrano izdvajanje iz Bosne i Hercegovine onih dijelova teritorije koje su smatrali srpskim u slučaju da pregovori ne budu uspješni. (…) U tom periodu SDS je o vojnom sukobu počeo razmišljati ne samo kao o mogućnosti, nego kao o najvjerovatnijoj mogućnosti. Stoga je pojačano naoružavanje i mobilizacija stanovništva u saradnji s JNA. Na primjer, SDS je osnovao svoju vojnu jedinicu u Milićima, opština Vlasenica, koju je opremila 216. brigada JNA. 

Nadalje, uz pomoć SDS-a, u 216. brigadi formirana su dva bataljona isključivo od Srba, kako bi oni zamjenili hrvatske i muslimanske vojnike koji su odbili da budu mobilisani u opštinama Rogatica i Sokolac. Ti bataljoni su tada naoružali i opremili srpske civile u susjednim selima, a od marta 1992. nadalje, njihovi komandanti su bili isključivo odgovorni komandantu brigade, pukovniku Dragomiru Miloševiću, koji je, pak, neposredno odgovarao generalu Vojislavu Đurđevcu, komandantu 4. korpusa JNA. Rajko Kušić, istaknuti vođa SDS-a u Rogatici, osnovao je svoju jedinicu, u čijem su sastavu bili dobrovoljci Srbi, pod pokroviteljstvom pukovnika Miloševića. Od januara do marta 1992. pukovnik Milošević često se sastajao s vođama SDS-a, između ostalih i s Rajkom Dukićem.

Kontrola srpskih teritorija

15. januara 1992. Badinterova komisija je preporučila da se od SRBiH zatraži da održi referendum kako bi se provjerila volja naroda u vezi s nezavisnošću. 20. januara, Skupština SRBiH je izglasala odluku da se taj referendum održi 29. februara i 1. marta 1992. Na sjednici održanoj 26. januara 1992. poslanici Skupštine SrRBiH osudili su tu odluku kao nezakonitu. 28. februara 1992. Skupština SrRBiH jednoglasno je usvojila Ustav SrRBiH.

U povjerljivom dokumentu “organa Republike Srpske Bosna i Hercegovina”, koji prema kontekstu potiče iz januara ili početka februara 1992, upućenom načelniku Generalštaba JNA u Beogradu i komandantima 2. i 4. vojne oblasti (koje su obuhvatale BiH i manja područja Hrvatske), govori se da je skupština bosanskih Srba odlučila da “institucionalizuje” situaciju u kojoj bi “srpske teritorije” Bosne i Hercegovine ostale u saveznoj Jugoslaviji. 

U dokumentu se navodi da to treba uraditi mirnim putem, ali dalje u tekstu kaže se da organi republike bosanskih Srba uskoro treba da uspostave punu kontrolu nad tim srpskim teritorijama, pa se tim u vezi traže razne vrste pomoći od JNA. Prvo, “organi” su zatražili da JNA odredi oficire za pomoć opštinskim TO-ima, stanicama javne bezbjednosti i centrima službi bezbjednosti, te da nabavi materijalno-tehnička sredstva, uključujući oružje, municiju, vozila, helikoptere, sredstva veze i uniforme, i to najkasnije do 20. februara 1992. Drugo, “organi” su zatražili podršku JNA u preuzimanju kontrole nad “srpskim teritorijama u BiH koje ostaju u sastavu Jugoslavije”. 

Zatraženo je, takođe, da JNA rasporedi svoje jedinice na položaje s kojih će moći da štite granice srpskih teritorija i da se pripremi za pružanje brze pomoći u uspostavljanju kontrole nad teritorijom obezbjeđenjem važnih područja. Kao “rok” za izvršenje zadataka u vezi s drugim zahtjevom određen je 25. februar. Sa svoje strane, “organi” su preuzeli obavezu da kroz opštinske organe regrutuju dobrovoljce i da odrede pojedince (predsjednike opština i komandante TO-a) koji će koordinisati saradnju i zajednička dejstva s JNA – a komande vojnih oblasti JNA dobiće spisak s telefonskim brojevima zaduženih osoba.

Tokom sjednice skupštine bosanskih Srba održane 25. februara 1992. Krajišnik je rekao poslanicima da srpski narod pred sobom ima dvije opcije – da se “politički borimo, da maksimalno postignemo u ovo današnje vrijeme kao prvoj etapi; ili da prekinemo razgovore i idemo u ono što smo vjekovima radili: da silom osvajamo svoje teritorije.” Dodao je: “Imamo šansu da sačuvamo srpski narod u jednoj državi, da sačuvamo sav srpski narod u Bosni i Hercegovini i da bude sastavni dio srpskog carstva.”

Narodna skupština je usvojila strateške ciljeve

Referendum o pitanju nezavisnosti održan je 29. februara i 1. marta 1992. Bosanski Srbi su pretežno bojkotovali referendum, na kojem je ogromna većina glasala za nezavisnost. EZ i SAD su nezavisnost BiH priznali u aprilu 1992. BiH je primljena u članstvo UN-a, nakon odluka koje su Savjet bezbjednosti i Generalna skupština donijeli 22. maja 1992.

Tokom 16. sjednice Skupštine bosanskih Srba, održane 12. maja 1992. Radovan Karadžić je je izložio Strateške ciljeve. To su bili sljedeći ciljevi: (i) razdvajanje od druge dvije nacionalne zajednice; (ii) uspostavljanje koridora između Semberije i Krajine; (iii) uspostavljanje koridora u dolini rijeke Drine, odnosno, eliminisanje Drine kao granice između srpskih država; (iv) uspostavljanje granice na rijeci Uni i rijeci Neretvi; (v) podjela grada Sarajeva na srpski i muslimanski dio i uspostavljanje efektivne državne vlasti u svakom od tih dijelova; (vi) izlaz SrRBiH na more. Skupština bosanskih Srba je Strateške ciljeve usvojila na toj sjednici.

Prema zaključcima haških vijeća Skupština je bila važan forum putem kojeg su se poslanici informisali o politici, planovima i instrukcijama, između ostalog, da bi ih širili na terenu. Opštinska tijela su izvještavana o sjednicama Skupštine i odlukama koje su tamo donesene. Na primjer, na 7. sjednici Skupštine, Karadžić je zatražio da poslanici u Krajini “dosta rade sa našim ljudima tamo, sa strankom, da se objašnjavaju strateški ciljevi i da se objašnjava naša taktika iz dana u dan” i rekao da je “poslanik (...) predstavnik i nosilac najviše vlasti predstavničke”, ali “u isto vrijeme mora da bude odgovoran prema ovoj skupštini koja je ovdje”. Na sjednicama Skupštine, poslanici su referisali o događajima u opštinama. 

Karadžić je na 12. sjednici Skupštine održanoj 24. marta 1992. izjavio sljedeće: “Gospoda poslanici će (...) sada, u ovom periodu, kada se stvara država i kad se postavlja na noge, po mom mišljenju i na moju molbu, ako se Skupština tako složi, morati biti stubovi naše vlasti tamo gdje se nalaze. Dakle, moraju permanentno biti u kontaktu s predsjednicima opština na uspostavljanju vlasti.”

Izjave poslanika ukazuju na to da su oni davali Skupštini određeni stepen vlasti nad opštinskim tijelima. Na 8. sjednici Skupštine, govoreći o “raskolu” u Bosanskoj Krajini, Vojo Kuprešanin je rekao da je Skupština “za nas vrhovna vlast jer može da poništi sve naše odluke”. Karadžić je prije toga, na istoj sjednici, rekao sljedeće: “Vrhovna vlast srpskog naroda je ova Skupština, u BiH. (...) Ova Skupština ima ovlašćenja da poništi sve odluke svake srpske skupštine u BiH i Regionalne skupštine”.

Skupština je formirala mnoge državne političke organe bosanskih Srba, uključujući Savjet za nacionalnu bezbjednost, tročlano i petočlano Predsjedništvo i jednog predsjednika, Ministarski savjet i Vladu, kao i pravosudni sistem.

Savjet za nacionalnu bezbjednost = Predsjedništvo RS-a

Savjet za nacionalnu bezbjednost (SNB) Skupština bosanskih Srba je osnovala 27. marta 1992. Karadžić je bio predsjednik. Članovi SNB-a ex officio bili su i predsjednik Skupštine bosanskih Srba, predsjednik Vlade SrRBiH, kao i ministri za odbranu i unutrašnje poslove. SNB je bio jedno od privremenih tijela koje je tokom 1992. služilo kao de facto Predsjedništvo SrRBiH. Biljana Plavšić i Koljević, koji su bili članovi Predsjedništva SRBiH, bili su vršioci dužnosti predsjednika SrRBiH. SNB je, obično na zajedničkim sjednicama s Vladom, donosio odluke u vezi sa, između ostalog, bezbjednošću, odbranom, vojskom i političkom strategijom i davao zaduženja raznim ministarstvima. 

U aprilu 1992. SNB je opštinskim kriznim štabovima i TO-u izdavao naloge i od njih primao izvještaje. 24. aprila 1992. na sastanku s Vladom SrRBiH, SNB je odlučio da “razmjenu ratnih zarobljenika po obavljenom poslu organa unutrašnjih poslova preuzima Ministarstvo pravde”. Na tom istom sastanku, SNB je odlučio da formira Državnu komisiju za ratne zločine i da sačini uputstva za rad te komisije. Što se tiče struktura veze, u aprilu 1992. SNB i Vlada naložili su ministrima unutrašnjih poslova i narodne odbrane da “svakodnevno podnose izvještaje o situaciji na terenu, o utvrđivanju eventualne odgovornosti i preduzimanju mjera”, a da ministar unutrašnjih poslova “svakodnevno podnosi izvještaj o bezbjedonosnoj situaciji na teritoriji (SrRBiH)”. SNB je praktično prestao da održava sjednice i vrši centralnu ulogu otprilike u maju 1992.kada je formirano Predsjedništvo.

Skupština bosanskih Srba je 12. maja 1992. osnovala tročlano Predsjedništvo i za članove Predsjedništva izabrala  Karadžića, Biljanu Plavšič i Koljevića. Predsjedništvo je potom izabralo Karadžića za predsjednika Predsjedništva. Predsjednik Predsjedništva je bio zadužen da izdaje naređenja, usvaja i predočava odluke i komanduje VRS-om u ime Predsjedništva.  2. juna 1992. ili približno tog datuma, Predsjedništvo je prošireno na pet članova i u njemu su bili i predsjednik Vlade Branko Đerić i predsjednik Skupštine bosanskih Srba, Krajišnik.

6. jula 1992. petočlano Predsjedništvo je između sebe podijelilo zaduženja: vojna pitanja pripala su optuženom, međunarodni odnosi, kao i pitanja informisanja i propaganda, pripali su Koljeviću; Biljana Plavšić bila je zadužena, između ostalog, za kontakte s UNPROFOR-om, osim kada je riječ o vojnim pitanjima, kao i za pitanja vezana za izbjeglice i humanitarnu pomoć; Krajišnik je bio zadužen za pitanja povjerenika i privrede; a pitanja vezana za snabdijevanje pripala su Đeriću.

Sjednicama Predsjedništva predsjedavao je Karadžić, u njegovom odsustvu Krajišnik. Članovi vlade bosanskih Srba, kao što je ministar odbrane Subotić, učestvovali su kada se raspravljalo o određenoj temi iz njihovog područja nadležnosti. Povremeno su učestvovali i predstavnici opštinskih vlasti, kao i pravnici, stručnjaci i oficiri vojske. Pored toga, prema riječima Plavšićeve, često je bila prisutna i Karadžićeva supruga, naprosto zato što joj je kod kuće bilo dosadno.

(U sljedećem nastavku: Uloga stvaraoca, članova Predsjedništva, Vlade i Skupštine u zločinima)