Skupština bosanskih Srba je 24. marta 1992. izabrala je Branka Đerića za predsjednika Vlade, Aleksu Buhu za ministra spoljnih poslova i Miću Stanišića za ministra unutrašnjih poslova u Vladi Srpske republike RBiH (SrRBiH). Skupština je na istoj sjednici naložila Vladi da (do 27. marta) pripremi i Skupštini podnese na usvajanje operativni plan “preuzimanja i funkcionisanja vlasti na teritoriji Srpske Republike Bosne i Hercegovine”, odnosno uspostavljanja vlasti u Srpskoj Republici Bosni i Hercegovini u oblastima unutrašnjih poslova, narodne odbrane, platnog prometa… Skupština je 27. marta 1992. baš po uputstvu Krajišnika osnovala MUP bosanskih Srba, a potom usvojila proglašenje “novoformiranih srpskih opština”. 

U prvim danima aprila 1992, poslije međunarodnog priznavanja BiH kao nezavisne države i nakon početka sukoba, rukovodstvo bosanskih Srba prešlo je na Pale, udaljeno dvadesetak kilometara od Sarajeva. Hotel Kikinda funkcionisao je kao sjedište institucija bosanskih Srba, odnosno Skupštine, Predsjedništva i Vlade, do juna 1992.

21. aprila 1992. Krajišnik je tri puta telefonom nazvao Vrace i raspitivao se o situaciji u kojoj su se nalazili šešeljevci na liniji fronta. U jednom od tih razgovora sagovornik mu je bio Milenko Karišik, komandir specijalne jedinice MUP-a, i Krajišnik mu je objasnio da se JNA ne može uplitati “jer tu će onda biti svašta” i potom uputio Karišika da stupi u vezu s JNA kako bi rukovodstvo znalo “kako stoje”.

Vlada bosanskih Srba

Ustav bosanskih Srba davao je Vladi bosanskih Srba izvršnu vlast, pod formalnom kontrolom Skupštine. Na čelu Vlade bili su predsjednik Vlade, dva zamjenika predsjednika Vlade i 13 ministara. Aleksandar Buha, ministar spoljnih poslova, bio je zadužen za kontakte s predstavnicima međunarodne zajednice. Ministarstvo informacija, na čelu s Veliborom Ostojićem, bavilo se informisanjem javnosti, distribuiralo informacije i izvještavalo sa sjednica Vlade, brifinga za štampu i pres konferencija. Dragan Kalinić, ministar zdravlja i socijalne zaštite, bio je zadužen za saradnju s međunarodnim humanitarnim organizacijama.

U aprilu 1992. Koljević je predložio pukovniku JNA Bogdanu Subotiću da obrazuje Ministarstvo odbrane. Subotić je prihvatio to zaduženje, preselio se na Pale i, uz pomoć Ministarstva odbrane SFRJ, počeo da organizuje Ministarstvo i priprema prijedloge Zakona o odbrani i Zakona o vojsci. Te nacrte zakona je na kraju prihvatila Vlada i podnijela ih Skupštini bosanskih Srba.

Vlada je održavala redovan kontakt s opštinama i srpskim autonomnim oblastima. Vlada je redovno primala dopise, izvještaje i zahtjeve od svojih organa i primala izvještaje od pojedinačnih ministarstava ili im nalagala da ih pripreme; neki izvještaji su prosljeđivani Predsjedništvu ili podnošeni Skupštini. Zapisnici sa sjednica Vlade takođe pokazuju da su ministarstvima zadavani zadaci uz upute Predsjedništva. Ministarstvo pravde i opštine ili tijela na opštinskom nivou dobijali su informacije o pitanjima koja su se odnosila na zatočene osobe.

Vlada se takođe bavila pitanjem napuštenih kuća i stanova u opštinama, kao i pitanjem muslimanske imovine uopšte. Vlada je slala pojedine ministre u obilazak opštinskih skupština kako bi bila u toku sa situacijom. 

Sasvim je jasno po zaključcima vijeća da su svi sve znali, odnosno da zločini nisu urađeni neplanski i slučajno već je sve bilo isplanirano u najvišim institucijama a onda spuštano na niže nivoe koji su onda o tome izvještavali sve svoje pretpostavljene. Dokaz tome je i sljedeći zaključak vijeća: Početkom maja 1992. Vlada je na Palama imala republički informativni centar koji je bio povezan s regionalnim centrima veze na teritoriji pod kontrolom bosanskih Srba. On je radio 24 sata dnevno (…) Centar je dnevno primao pismene izvještaje, kao i desetine telegrama, koje je dalje prosljeđivao primaocima kojima su bili upućeni.

Kontrola nad zarobljenicima

Na osnovu odluke donesene 24. aprila 1992. na sjednici Savjeta za nacionalnu bezbjednost (SNB) i Vlade, nakon što je MUP proveo istragu o zarobljenicima, Ministarstvo pravde je trebalo da provede njihovu razmjenu. Taj posao je obavljan preko Državne komisije za razmjenu, formirane poslije sastanka u aprilu. Osmog maja 1992. Vlada bosanskih Srba formirala je Centralnu komisiju za razmjenu ratnih zarobljenika i lica lišenih slobode. 

Koliko su svi srpski rukovodioci bili upoznati s masovnim zatvaranjima nesrpskih civila potvrđuje naređenje koje je 6. juna 1992. Komisija izdala a koje je potpisao predsjednik Komisije Čolović, u kojem se navodi da stanice javne bezbjednosti koje “obezbjeđuju objekte u kojima su smješteni ratni zarobljenici odnosno lica lišena slobode vode evidenciju o svim privedenim licima” i “redovno dostavljaju spiskove zarobljenih lica, odnosno lica lišenih slobode opštinskim komisijama za razmjenu zarobljenika”. U naređenju se takođe navodi da opštinske komisije treba da te spiskove dostavljaju regionalnim komisijama ili Centralnoj komisiji. Prema tom naređenju, nijedno zarobljeno lice niti lice lišeno slobode nije smjelo biti oslobođeno ili razmijenjeno bez prethodnog odobrenja Komisije.

U presudi Krajišniku navodi se da je Vijeće saslušalo svjedočenje o jednom incidentu u julu 1992. kada je ministar pravosuđa Mandić uredio da se pusti više Hrvata zatočenih u vojnom logoru Manjača u opštini Banja Luka stupivši u kontakt sa svojim “šefom”. Prema Mandićevom iskazu, Karadžić je bio taj kojem je odlazio kada je trebalo obezbjediti takve razmjene. Mandić je u iskazu takođe rekao da je istim povodom odlazio Mladiću ili Krajišniku.

…Vlada je imala određenu kontrolu i sarađivala s opštinskim vlastima i kriznim štabovima. Na primjer, 15. maja 1992. Đerić je naredio da se jedan broj ljudi iz Bratunca koji su bili zatočeni na Palama prebaci u Visoko, na teritoriju Bosne i Hercegovine van kontrole bosanskih Srba. Prema riječima Lakića, to je bilo “iz bezbjednosnih razloga”. Đerić je naredio Kriznom štabu na Sokocu da nabavi tri kamiona za prijevoz tih zatočenika, Kriznom štabu na Palama da obezbijediti pratnju, a Kriznom štabu u Ilijašu da propusti konvoj. Pismo upućeno Kriznom štabu u Ilijašu sadržavalo je sljedeći zahtjev: “Molimo da se ovo odobrenje uništi u momentu napuštanja zatvorenika teritorije opštine Ilijaš.”

Formiranje srpskih opština, prvi korak ka uspostvljanju Srpske republike

Glavni odbor SDS-a je 19. decembra 1991. izdao Uputstvo u vezi s opštinama u kojima su Srbi predstavljali većinu stanovništva, koje je označeno kao varijanta A, i u vezi s opštinama u kojima su Srbi predstavljali manjinu, koje je označeno kao varijanta B. Uputstvo s varijantom A i B nalagalo je opštinskim funkcionerima SDS-a da formiraju srpske opštinske institucije u opštinama u kojima su Srbi bili manjina. Ta uputstva su vođe SDS-a prenijele vođama opštinskog SDS-a i opštinskim tijelima. 

Uputstvo s varijantom A i B pozivalo je, u prvoj fazi u opštinama varijante A i B, da se sazovu i proglase skupštine srpskog naroda i izvrše pripremne radnje za formiranje opštinskih državnih ili vladinih organa. Prema tom uputstvu, zadaci koji su u njemu izneseni trebalo je da se provedu na cijeloj teritoriji SRBiH ili u svakoj opštini u kojoj je živio srpski narod, u cijelosti u opštinama iz varijante A, a djelimično u opštinama iz varijante B. To uputstvo je, u okviru prve faze, predviđalo formiranje kriznih štabova u opštinama iz varijante A i iz varijante B. U drugoj fazi, Uputstvo s varijantom A i B pozivalo je da se u opštinama iz varijante A i iz varijante B, između ostalog, sazovu sjednice srpske opštinske skupštine, formiraju opštinski izvršni odbori i opštinski državni ili vladini organi, izvrši mobilizacija i prepotčinjavanje svih srpskih policijskih snaga u saradnji s komandom i štabom JNA i obezbjedi provođenje naredbe za mobilizaciju rezervnog sastava JNA i jedinica Teritorijalne odbrane.

Skupština bosanskih Srba je 24. marta 1992. verifikovala odluke brojnih opštinskih skupština o proglašenju novoformiranih srpskih opština, uključujući Vogošću, Srebrenicu, Bratunac, Prijedor, Višegrad, Foču, Brčko i Zvornik. Radovan Karadžić je na toj sjednici Skupštine prethodno izjavio sljedeće: “Novoformirane opštine moraju što prije da uspostave svoje organe, da izrade pečate i počnu da funkcionišu. Mora se milicijom, odnosno našim organima stati na granicu.”

Uputstvo s varijantom A i B nalagalo je opštinskim odborima SDS-a u opštinama iz varijante A i varijante B da u prvoj fazi “odmah (...) formiraju krizni štab srpskog naroda u opštini”, koji će uključiti sve članove sekretarijata opštinskog odbora SDS-a, kandidate SDS-a u određenim opštinskim organima (varijanta A) ili kandidate SDS-a u svakom opštinskom organu (varijanta B), poslanike Skupštine srpskog naroda u BiH i članove Glavnog odbora SDS-a iz dotične opštine.

27. marta 1992, na sjednici Skupštine bosanskih Srba, Karadžić je ponovio uputstvo da se “hitno formiraju” krizni štabovi u opštinama i da su predsjednici opština i izvršnih odbora “u kriznom štabu najviši”. Karadžić je izjavio sljedeće: “Molim vas da s punim ovlašćenjem Skupštine pristupite disciplinovanju ljudi i organizovanju kriznih štabova, uz uvođenje svih rezervnih oficira i penzionisanih oficira u te štabove da se narod dovede u neki red i da je spreman za odbranu.”

Zahvaljujući činjenici da su krizni štabovi imali izuzetnu ulogu kao lokalna zakonodavna vlast, kao i činjenici da su poslanici skupštine bosanskih Srba bili povezani s kriznim štabovima, predsjednik Kriznog štaba Ilidža, Nedeljko Prstojević taj sistem vidi kao organizaciono potčinjavanje kriznih štabova samom predsjedniku Skupštine (Krajišniku). Rukovodstvo bosanskih Srba je gledalo na krizne štabove kao na produžetak svoje vlasti u opštinama. Na primjer, rukovodstvo bosanskih Srba, preko stranačkih ili republičkih organa, izdavalo je direktne naredbe ili uputstva kriznim štabovima uopšte i pojedinačnim kriznim štabovima, koji su ih primali i po njima postupali.

Krizni štabovi bili su pod kontrolom Vlade, Skupštine i Predsjedništva

Osim Skupštine u rad kriznih štabova direktno je bila uključena i Vlada: 26. aprila 1992. Vlada bosanskih Srba s predsjednikom Vlade Đerićem izdala je “Uputstvo za rad kriznih štabova srpskog naroda u opštinama”, u kojem se navodilo sljedeće: “U ratnim uslovima (Krizni štab) preuzima sve prerogative i funkcije skupština opština, kad one nisu u mogućnosti da se sastanu.” U zapisniku sa sastanka SNB-a i Vlade održanog 27. aprila 1992. navodi se da je “zaključeno (...) da se uradi šire uputstvo kriznim štabovima, koje će obuhvatiti način političkog rada na terenu te organizaciju funkcionisanja vlasti. Uputstvo od 26. aprila 1992. predviđalo je da krizni štab “koordinira funkcije vlasti radi odbrane teritorija, bezbjednosti stanovništva i imovine, uspostavljanja vlasti i organizacije svih drugih tokova života i rada”. U Uputstvu se takođe navodi da krizni štab, svojom “koordinacijom”, “stvara uslove izvršnom odboru opštine da može vršiti legalnu izvršnu vlast, upravljati privredom i ostalim životnim tokovima”. U Uputstvu se navodi da “krizni štab svoj rad temelji na ustavnim i zakonskim rješenjima, te odlukama Skupštine, Predsjedništva i Vlade Srpske Republike BiH”.

Prema Uputstvu od 26. aprila 1992. krizni štab je bio “dužan prikupljati informacije o stanju na terenu i obavještavati i konsultovati nadležne organe Srpske BiH (SrRBiH), odnosno povjerenike Vlade koji se imenuju za sredine i područja posebno ugrožena ratom”. 

Odnos između kriznih štabova i raznih vojnih snaga u opštinama (jedinica JNA, TO-a, paravojnih jedinica i VRS-a) razlikovao se od opštine do opštine. Međutim, u najmanju ruku, u tom odnosu su svi krizni štabovi bili zaduženi da koordiniraju rad i pružaju podršku. (…) Osim toga, krizni štabovi su pružali razne vrste pomoći TO-u, na primjer, tako što su pozivali na mobilizaciju u svojim opštinama i pružali finansijsku pomoć.

I pored očito velike uloge kriznih štabova u preuzimanju opština pri čemu su počinjeni ratni zločini skoro niko od članova nije odgovarao niti Tužiteljstvo BiH provodi istrage o tome. Tako da se o njihovom radu i ulozi zasad zna zahvaljujući Haškom tribunal.

U junu 1992, s namjerom da još više centralizuje vlast i uredi svoju upravu, rukovodstvo bosanskih Srba počelo je s transformacijom opštinskih kriznih štabova prvo u ratna predsjedništva, a kasnije u ratna povjereništva. Međutim, to troje je u suštini bilo jedno te isto tijelo. Jedina razlika među njima je bila ta što su krizni štabovi trebali zamijeniti samo skupštine opština, a ratna predsjedništva i ratna povjereništva trebala su da zamjene i skupštinu i izvršni odbor. 

Republičkog povjerenika, koji bi bio član ratnih predsjedništava, imenovalo je Predsjedništvo SrRBiH i on je imao “pravo i dužnost (...) da obezbjeđuje stalnu koordinaciju i provođenje politike i mjera koje utvrđuju i donose republički državni organi i Glavni štab VRS-a”. Predsjedništvo je u junu 1992. imenovalo državne povjerenike, među kojima Nikolu Poplašena za Vogošću, Vojislava Maksimovića za Foču4 i Dragana Đokanovića za Zvornik, Bratunac i Vlasenicu.

Skupština je formirala VRS

Prema presudi Radovanu Karadžiću oružane snage u RS-u sastojale su se od VRS-a i pripadnika MUP-a bosanskih Srba. Dalje se navodi da je Tužilaštvo definisalo “srpske snage” kao “pripadnike MUP-a, VRS-a, JNA, VJ-a, TO-a, MUP-a Srbije, srpskih paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije i iz Bosne, kao i lokalne bosanske Srbe”. Tužilaštvo je dalje definisalo “snage bosanskih Srba” kao pripadnike “VRS-a, TO-a i MUP-a, paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica bosanskih Srba”. “Radi lakšeg snalaženja, Vijeće će usvojiti te definicije.”

U presudi Krajišniku navodi se da je i prije izbijanja neprijateljstava u Bosni i Hercegovini, u Beogradu postojao centar u kojem su se okupljali dobrovoljci koji su upućivani u borbe u Bosnu i Hercegovinu. Pored toga, Srpska radikalna stranka (SRS) regrutovala je dobrovoljce iz Bosne i Hercegovine. O tome su bili informisani Karadžić, Krajišnik i ostali rukovodioci bosanskih Srba.

Skupština bosanskih Srba je 12. maja 1992. donijela odluku o osnivanju Vojske SrRBiH. Dana 12. avgusta 1992, kada je SrRBiH preimenovana u RS, naziv Vojska SrRBiH takođe je promijenjen u VRS. Karadžić je u svojstvu predsjednika RS-a, ujedno bio i vrhovni komandant VRS-a. Ratko Mladić je imenovan za komandanta Glavnog štaba. 

Vijeće u presudi Krajišniku navodi da im je predočeno dovoljno dokaza da bi zaključili kako se od maja do novembra 1992. general Mladić redovno savjetovao s rukovodstvom bosanskih Srba. Predsjedništvo je često raspravljalo o vojnim pitanjima i donosilo odluke o njima. Pored toga, Predsjedništvo je imalo ovlaštenje da pokrene istragu o navodima o krivičnim djelima počinjenim u vezi s borbenim dejstvima, da naredi prekid vatre i okonča vojne operacije ako to nalažu političke ili diplomatske okolnosti. Predsjedništvo je imalo ovlaštenje da obezbijedi puštanje ratnih zarobljenika na slobodu. 

Komandni lanac i iz njega proistekla uska povezanost između članova Predsjedništva i Glavnog štaba takođe su podrazumijevali da potonji izvještavaju članove Predsjedništva o vojnoj situaciji u cijeloj republici bosanskih Srba. Potom su iz političkog rukovodstva naređenja proslijeđivana vojnim starješinama. Kada je republika bosanskih Srba postala više hijerarhijski struktuirana, to je uključivalo i usmena naređenja i naređenja upućena vojnim starješinama koje su prisustvovale sjednicama Predsjedništva.

VRS je formiran od dijelova JNA, TO-a i dobrovoljačkih jedinica. Svaki od bivših korpusa JNA u BiH zadržao je najveći dio svog ljudstva i naoružanja. VRS je naslijedio i starješine i druge kadrove JNA, od kojih su mnogi porijeklom bili bosanski Srbi, kao i značajnu količinu naoružanja i opreme. (…) vojska je i dalje primala znatnu finansijsku i materijalnu podršku od JNA i SFRJ. Oficiri VRS-a nastavili su da primaju plate i penzije od JNA. Njena pomoć nije bila ograničena na finansijska sredstva. Velike količine vojnih i sanitetskih zaliha, kao i hrana i sredstva veze, dopremane su tokom 1992. godine iz Jugoslavije i u Glavni štab i u razne korpuse VRS-a.

Sjednicama Skupštine često su prisustvovali predsjednik republike bosanskih Srba, ostali članovi Predsjedništva, ministri republike bosanskih Srba, članovi Glavnog odbora SDS-a, predsjednici opština i predstavnici pravoslavnog sveštenstva. Po formiranju VRS-a 12. maja 1992. sjednicama su često prisustvovali i generali Ratko Mladić, Milan Gvero i Momir Talić, kao i pukovnik Zdravko Tolimir. Oni su, zajedno s drugim vojnim oficirima, često govorili u skupštini bosanskih Srba o strateškoj situaciji i predlagali planove akcije. Poslanike su Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Krajišnik redovno informisali o političkoj i vojnoj situaciji.

Formiranje srpskog MUP-a

Skupština bosanskih Srba je 28. februara 1992. usvojila Zakon o unutrašnjim poslovima, kojim je osnovan MUP i koji je stupio na snagu 31. marta 1992. 24. Marta 1992. za ministra unutrašnjih poslova imenovan je Mićo Stanišić i on je na tom položaju bio do kraja 1992. i ponovno od januara 1994. do jula 1994. godine. Momčilo Mandić je bio pomoćnik ministra unutrašnjih poslova od aprila do maja 1992. Tomislav Kovač je bio pomoćnik ministra unutrašnjih poslova u avgustu 1992. i ponovno od 1994. do septembra 1995. godine, a od septembra 1993. do januara 1994. bio je vršilac dužnosti ministra.

U Mandićevoj depeši je pisalo da će, kada Zakon stupi na snagu 1. aprila 1992, svi centri službi bezbjednosti i stanice javne bezbjednosti na teritoriji SrRBiH prestati s radom i da će njihove funkcije preuzeti organizacione strukture MUP-a bosanskih Srba. U jednom kasnijem presretnutom razgovoru, Mandić kaže, “kad sam ja onu depešu posl’o i kad sam razjeb’o MUP” i “vi imate svoju državu, mi svoju. Muslimani nek’ traže sebi, jebi ih”. Mandić je tu depešu poslao po uputstvima političkog rukovodstva bosanskih Srba.

Uslijed reorganizacije MUP-a 1994. godine su razdvojeni Resor javne bezbjednosti (RJB) i Resor državne bezbjednosti (RDB). Milenko Karišik je bio načelnik RJB-a. Dragan Kijac je bio načelnik RDB-a.

Radovan Karadžić je 22. aprila 1995. izdao naređenje kojim je pojasnio prepotčinjavanje MUP-a VRS-u. Naredio je da Glavni štab mora precizno i konkretno definisati svoje zahtjeve za angažovanje i upotrebu jedinica MUP-a u borbi. U tom naređenju se ponavlja da jedinice policije učestvuju u borbenim dejstvima na osnovu naredbe vrhovnog komandanta i MUP-a. Kad su bile angažovane u borbenim dejstvima, jedinice policije trebalo je da se “prepotčinjavaju (...) komandantu jedinice u čijoj zoni odgovornosti izvršavaju borbene zadatke”.

15. maja 1992. Mićo Stanišić je izdao naređenje da se pripadnici MUP-a organizuju u “ratne jedinice” u cilju odbrane teritorije. Ovim naređenjem su svi načelnici centara službi bezbjednosti ovlašteni da u skladu s tim organizuju pripadnike MUP-a na svojoj teritoriji. Njime je formalizirana saradnja između MUP-a i VRS-a. Stanišić je, pored toga, naredio da se jedinice MUP-a, kad učestvuju u borbenim dejstvima, stavljaju pod komandu VRS-a. Godine 1992. preko 50% pripadnika policije bilo je angažovano na borbenim dejstvima tako što je bilo prepotčinjeno VRS-u.

Sudije i javne tužioce birala je, odnosno imenovala, i razrješavala Skupština bosanskih Srba. Od avgusta do novembra 1992. Skupština je raspravljala i glasala o imenovanjima i razrješenjima sudija i tužilaca. Imenovani su republički javni tužilac; sudije Vrhovnog suda RS-a; sudije osnovnog suda u Banja Luci, Prijedoru, Vlasenici, Zvorniku, Foči, Sokocu, Sarajevu, Brčkom i Bosanskom Novom; sudije višeg suda u Banja Luci i Bijeljini; javni tužioci u Zvorniku, Sokocu, Vlasenici, Prijedoru, Sarajevu, Bijeljini, Višegradu i Bosanskom Novom; zamjenici javnih tužilaca u Banjaluci, Zvorniku, Foči, Sarajevu, Bosanskom Novom i Prijedoru; i viši javni tužilac i zamjenik višeg javnog tužioca u Sarajevu.

Iako su u nekim od navedenih gradova izricane (po kratkom postupku) kazne zatočenim civilima, a bez ikakvih validnih dokaza i provođenja pravne procedure, nikad niko od sudija i tužitelja koji su u tome učestovali nije odgovarao.

Strah i mržnja prema Bošnjacima i Hrvatima

U februaru 1992. Momčilo Krajišnik je rekao da bi se, ako uspiju stvoriti konfederalnu BiH, ona sastojala od tri države i da njega “ne interesuju Muslimani u (BiH). Takođe je naglasio da je sve što je Skupština bosanskih Srba učinila, i sve što je on učinio, bilo “radi čistih područja” BiH, da je njima trebala “monolitna srpska država” u kojoj svi Srbi žive zajedno. Krajišnik je takođe rekao: “Naš je cilj da se razdvojimo sa Muslimanima, ako bi kapitulirali Muslimani, mi bi ostali sa njima, ako bi ostali sa nama, brzo bi bili većina”.

Skupština bosanskih Srba funkcionisala je kao centralno tijelo koje predstavlja bosanske Srbe i bila je mehanizam kroz koji su osnivane druge institucije i političke strukture. Osnivanje Skupštine bosanskih Srba bilo je jedan od prvih koraka ka stvaranju paralelnih struktura, koje su predstavljale osnovu za formiranje zasebne srpske države u BiH. Vijeće (Karadžić) konstatuje da je to tijelo, od dana formiranja 24. oktobra 1991. tokom cijelog sukoba u BiH, imalo centralnu ulogu u organizovanju srpskog naroda u BiH i formiranju zasebne države. Vijeće konstatuje da je Skupština bosanskih Srba bila formalno sredstvo putem kojeg su zvanično sankcionisani i šireni ideologija i ciljevi Karadžića i rukovodstva bosanskih Srba. Proglašenje SrRBiH od strane Skupštine bosanskih Srba u januaru 1992. bilo je potvrda teritorijalnih ciljeva i ideologije rukovodstva bosanskih Srba, koje je tražilo stvaranje zasebne srpske države.

Sudsko vijeće u procesu protiv Radovana Karadžića između ostalog je razmatralo argument Tužilaštva po kome je Karadžić širio propagandu kako bi među bosanskim Srbima raspirio strah i mržnju prema Muslimanima i Hrvatima. (…) Karadžić je bio ključna ličnost u širenju propagande protiv bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata. Tom propagandom oni su označeni kao istorijski neprijatelji Srba. Konkretnije rečeno, Karadžić je u govorima uvijek iznova pominjao zločine počinjene nad Srbima u Drugom svjetskom ratu i govorio da oni zbog toga ne smiju da dozvole da se bosanski Muslimani proglase većinskim narodom u BiH i ponovo ugroze Srbe. Karadžić je svoje govore koristio i da bi promovisao ideju da bosanski Srbi ne mogu da žive zajedno s bosanskim Muslimanima i bosanskim Hrvatima i stvorio osnovu za razdvajanje tri naroda i za stvaranje srpske države.

Vijeće konstatuje da je optuženi igrao na kartu takvog istorijskog prikaza i pojačao njegov učinak kako bi nagovijestio da se Srbi suočavaju sa sličnom egzistencijalnom prijetnjom. Vijeće konstatuje da je optuženi koristio takvu retoriku kako bi usadio strah i mržnju prema bosanskim Muslimanima i bosanskim Hrvatima, te da je ta retorika dovela do jačanja nacionalnih podjela i napetosti u BiH. Karadžić je koristio strah i mržnju da bi promovisao istorijske teritorijalne pretenzije bosanskih Srba i pridobio podršku za ideju da se na toj zemlji stvori država bosanskih Srba koja bi u velikoj mjeri bila etnički homogena. Vijeće je takođe konstatovalo da je stav Karadžića u vezi s tim istorijskim teritorijalnim pretenzijama podržala Skupština bosanskih Srba.

Vijeće konstatuje da su ti govori i izjave prevazišli puku retoriku i da su činili ključni element u politici i planovima koje su razradili Karadžić i rukovodstvo bosanskih Srba. Vijeće je takođe konstatovalo da je optuženi širio propagandu u vezi s demografskom situacijom i stopom nataliteta bosanskih Muslimana, koristeći je kao dodatno opravdanje za etničko razdvajanje. Vijeće je konstatovalo da su Kradžić i rukovodstvo bosanskih Srba ponavljali i koristili tu ideologiju da bi opravdali stvaranje etnički homogenih entiteta u BiH i smanjili broj bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata koji su ostali u državi bosanskih Srba.

I to je bila uloga i cilj srpskih rukovodilaca koji su srpski narod poveli u rat za stvaranje srpske države kojom se danas ponosi Milorad Dodik. Stvaraoci će u historiji ostati zapisani kao zločinci koji su RS stvarali zločinima protiv čovječnosti i genocidom, za šta su i presuđeni. Osim njihove odgovornosti u haškim presudama decidno je utvrđeno i presuđeno kako se stvarala Republika Srpska. 

Pravni zakljućci Vijeća (Krajišnik)

Početkom aprila 1992. srpske snage su napale Muslimane i Hrvate koji su živjeli u gradovima, selima i manjim naseljima, koji uglavnom nisu bili branjeni i u kojima uglavnom nije bilo vojnih ciljeva, kako bi preuzeli kontrolu nad datom opštinom. Muslimani i Hrvati su zlostavljani i ubijani. Mnogi muškarci su uhapšeni i odvedeni u zatočeničke centre, dok su žene i djeca bili prisiljeni napustiti svoje domove, a često i opštinu. Srpske snage bi potom opljačkale i uništile njihove kuće, te time seljanima onemogućile povratak. 

Razarani su i vjerski spomenici i sveta mjesta značajni za Muslimane i Hrvate. Zatočene muškarce i žene muslimanske i hrvatske nacionalnosti često su tukli ili silovali pripadnici srpskih snaga, od kojih su neki radili kao stražari u tim objektima, a nekima se dozvoljavao ulazak u te zatočeničke centre. Uslovi života u mnogim zatočeničkim centrima bili su nepodnošljivi, nije bilo dovoljno hrane, vode, medicinske njege i sanitarnih čvorova. Uslijed takvog postupanja prema zatočenicima i takvih uslova zatočenja, dolazilo je do povreda i zdravstvenih problema kod mnogih zatočenika, ponekad sa smrtnim ishodom. 

Nadalje, mnogi zatočenici su pogubljeni u tim zatočeničkim centrima. Od kraja 1992. zatočenike su direktno odvozili iz opštine ili su ih puštali na slobodu i tjerali da u vlastitoj organizaciji odu iz opštine, nakon što bi svoju imovinu pod prisilom prepisali na opštinu ili lokalne Srbe. Od ljeta 1992. prisilno premještanje iz opštine postalo je sudbina i mnogih Muslimana i Hrvata koji su dotad uspijevali ostati u svojim domovima. 

Premda Vijeće zaključuje da je riječ o opštem obrascu postupanja u predmetnim opštinama, svjesno je da su postojale i razlike, uglavnom zavisno od nacionalnog sastava stanovništva određene opštine. U opštinama u kojima su Muslimani bili u većini i kontrolisali lokalne ustanove, poput Bratunca, Rogatice, Vlasenice i Zvornika, lokalni civili srpske nacionalnosti su evakuisani, nakon čega su srpske paravojne snage izvršile napad, protjerujući Muslimane i Hrvate, te naseljavajući te prostore raseljenim Srbima. 

U opštinama u kojima su Srbi bili u većini i kontrolisali lokalne ustanove, poput Banje Luke, Bijeljine i Bosanskog Novog, srpske vlasti i oružane snage su na Muslimane i Hrvate nemilosrdno i metodički vršile pritisak – između ostalog prijetnjama, hapšenjima i ubistvima, te razaranjem njihovih vjerskih i kulturnih ustanova – kako bi ih prisilile na odlazak. 

Vijeće zaključuje da je u ovom predmetu cilj napada bio prisilno premještanje bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata kako bi se promijenio nacionalni sastav neke opštine ili manje teritorije unutar opštine. Taj napad je proveden u svim opštinama na koje se Optužnica (35 opština) odnosi i iziskivao je angažman vlasti bosanskih Srba na centralnom, regionalnom i opštinskim nivou. Vijeće stoga zaključuje da je taj napad bio i rasprostranjen i sistematski. Saslušani iskazi pokazuju da su preduzete mjere, uz svega nekoliko iznimaka, bile usmjerene protiv bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata koji nisu aktivno učestvovali u neprijateljstvima. Vijeće stoga zaključuje da je sam napad očito bio usmjeren protiv civilnog stanovništva muslimanske i hrvatske nacionalnosti.

(U sljedećem nastavku: Tako se stvarala Republika srpska!)