Širenje kineskog geopolitičkog uticaja Novim putem svile
Piše: Dženana Karup Druško
Kopnena komponenta Novog puta svile poznata kao “Ekonomski pojas Puta svile” proteže se preko cijele Azije i većeg dijela Evrope, a morska, “Pomorski Put svile za 21. stoljeće”, povezuje mora i okeane od Južnokineskog mora na istoku do Mediterana na zapadu. Ovaj megaprojekt kineskog predsjednika Xi Jinpinga, koji već ima velike uspjehe, zvaničnog naziva Belt & Road, već je izazvao velike otpore i nije malo onih koji u ovom projektu vide neokolonijalni instrument kojim se druge, siromašnije zemlje, koje su na Novom kineskom putu svile, čine ovisnima o kineskim kreditima da bi ih se potom moglo izrabljivati.
Kina je zvanično 2013. započela veliki geostrateški projekat poznat kao Novi put svile koji je od 2017. i u kineskom ustavu. Glavni nosioci projekta su kineska državna preduzeća. Obimom veći i od Maršalovog plana za Evropu poslije Drugog svjetskog rata, Novi put svile obuhvata 70 zemalja, koje imaju trećinu svjetskog stanovništva, a projektom su obuhvaćene investicije u prometnu i energetsku infrastrukturu vrijedne između hiljadu i osam hiljada milijardi američkih dolara.
Ovaj epohalni projekat ima ambiciju da ekonomski preobrazi i prometno poveže Daleki i Bliski istok, Aziju, istočnu Afriku i središnju, istočnu i jugoistočnu Evropu, odnosno da olakša i ubrza prijevoz kineskih proizvoda do zapadnih kupaca, ali i osigura snadbijevanje kineskih kopnenih provincija energentima.
Balkanski poluotok – karika za Evropu
Njegova kopnena komponenta, poznata kao “Ekonomski pojas Puta svile” proteže se preko cijele Azije i većeg dijela Evrope, a morska, pod nazivom “Pomorski Put svile za 21. stoljeće”, povezuje mora i okeane od Južnokineskog mora na istoku do Mediterana na zapadu. Ovaj megaprojekt kineskog predsjednika Xi Jinpinga, koji već ima velike uspjehe, zvaničnog naziva Belt & Road, već je izazvao velike otpore i nije malo onih koji u ovom projektu vide neokolonijalni instrument kojim se druge, siromašnije zemlje, koje su na Novom kineskom putu svile, čine ovisnima o kineskim kreditima da bi ih se potom moglo izrabljivati.
Iako je kineski ministar vanjskih poslova Wang Yi nekoliko puta ponovio kako Novi put svile nije “oruđe za proširenje kineskog geopolitičkog utjecaja, već platfoma suradnje”, o kakvom ekonomski i politički grandioznom projektu se radi, govori činjenica da on obuhvata zemlje u Africi, centralnoj Aziji, srednjoj Americi i jugoistočnoj Evropi.
Kada je 2013. godine započet ovaj projekat, mada neki analitičari navode primjere koji pokazuju da je počeo čak nekoliko godina ranije, krenuli su kineski investicijski projekti – od Kube do Nigerije, od Malezije do Malediva – u koje je, prema dostupnim podacima, uloženo više od 70 milijardi američkih dolara. N, nakon prvobitnog zamaha, kada se vjerovalo da ova kineska inicijativa daje veliki podsticaj razvoju u zemljama kao što su Pakistan, Nepal, Malezija, Grčka… sve glasnije počele su kritike da od realiziranih projekata zemlje u kojima su se provodili imaju malo koristi i da profitira jedino Kina, zbog čega su u nekim od zemalja pregovori vođeni naknadno jer su lokalne vlasti zaključile da su previše rizični i nepovoljni za njihove zemlje.
Balkanski poluotok, koji geografski pripada jugoistočnoj Evropi, na Novom je putu svile karika za koju bi Kina željela da je poveže s tržištem srednje Evrope, što je posebno privlačno balkanskim zemljama s obzirom da se radi o siromašnim državama s lošom infrastrukturom.
Potkopavanje jedinstva Evrope
Za realizaciju ovako ozbiljnih planova bilo je potrebno i ozbiljno političko djelovanje. Tako je 2011. na ekonomsko-trgovinskom forumu u Budimpešti nastala ideja za suradnju Kine i zemalja srednje i istočne Evrope, kasnije poznata kao samit 16+1 u kome su članice Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Češka, Estonija, Mađarska, Latvija, Litva, Sjeverna Makedonija, Crna Gora, Poljska, Rumunija, Srbija, Slovačka i Slovenija. Priključivanjem Grčke posto je samit 17+1, a projektu se prošle godine priključila i Italija čime je Kina uspjela pridobiti većinu članica EU-a.
Zvanično, cilj samita je produbljivanje i intenziviranje suradnje zemalja CEEC-a s Kinom na području trgovine i ulaganja, prometnog povezivanja, finansija, poljoprivrede, znanosti i tehnologije, zdravstva, obrazovanja i kulture. Inicijativu o suradnji sa zemljama CEEC-a Kina smatra integralnim dijelom Novog puta svile koji je već godinama najambiciozniji projekat u svijetu.
Nije mali broj analitičara i kreatora politika zapadne Evrope koji ovo vide kao potkopavanje jedinstva Evrope. No, nisu efekta imala upozorenja iz Bruxellesa da će veliki kineski krediti zemlje gurnuti u dužničke odnose i ovisnost od Kine, kao ni upozorenja da Peking ovim “kupuje” političke sljedbenike.
Istovremeno iz Bruxellesa već duže upozoravaju da bi Kina trebala otvoriti svoja tržišta za evropska preduzeća, što je i bio jedan od povoda za organiziranje samita Evropske unije i Kine koji je održan početkom prošle godine. Zvanično, EU je od Kine tražila prije svega poštivanje ljudskih prava u Kini, pravedniju trgovinu i pristup europskih tvrtki tamošnjem tržištu, a planirano je bilo i da se razgovara o klimatskim promjenama, vanjskoj politici i kibernetičkoj sigurnosti, kao i “reciprocitetu” u trgovini i investicijama. Iz EU su od Kine tražili i da se pridržava pravila Svjetske trgovinske organizacije, te da ograniči subvencije za državne kompanije, prije svega u industriji čelika, ali i da prestanu prisiljavati strane kompanije koje rade u Kini da im otkrivaju svoje tehnološke tajne. Iskustvo evropskih kompanija u Kini čak je pokazalo da kada pokušaju zaštiti svoje brendove zbog posve očite kopije, kineski sudovi njih optuže za kopiranje.
Iz Evropske komisije su čak iznijeli plan u deset tačaka iz koga je jasno da je poremećana ravnoteža “šansi i izazova” s Kinom, što je potvrdilo ozbiljno narušavanje odnosa Bruxellesa s Kinom. Pri čemu je Kina maksimalno koristila unutrašnje nejedinstvo u EU koje je zadnjih godina postaje sve izraženije i što joj je i omogućilo jačanje uticaja prvenstvene u jugoistočnoj Evropi.
Ulazak u novo doba
Nakon sastanka predstavnika EU i Kine izdato je saopćenje po kome je Peking obećao suradnju u reformi WTO-a (ne treba zaboraviti da je EU za Kinu najveći trgovinski partner, dok je Evropi Kina drugi, ali i da je Kina u trgovinskom ratu s SAD). Predsjednik Evropskog vijeća, Donald Tusk, koji je predvodio evropske pregovarače izjavio je kako je kina po prvi put pristala na reforme Svjetske trgovinske organizacije koja bi učvrstila pravila međunarodne razmjene zasnovanoj na jednakom tretmanu obje strane.
Na sastanku je Kinu predstavljao premijer Li Keqiang koji je obećao da će evropske tvrtke biti jednako tretirane kao i domaće, no to se tek treba provesti u praksi, a Kinezi su već davali slična obećanja koja nikad nisu ispunili: 2017. kineski predsjednik Xi Jinping na Svjetskom gospodarskom forumu u Davosu najavio je široke ustupke u otvaranju kineskog tržišta, ali nakon toga se nije dogodilo gotovo ništa. Suočen s ovim, kineski premijer je rekao da se obećano mora ispoštovati. I sa sastanka odletio u Dubrovnik gdje je otvorio samit 16+1, što je bila više no jasna poruka.
Iako pokušava Bruxelles trenutno nema adekvatne mehanizme da se suprotstavi tržišnoj utakmici koju je Kina nametnula. Pored ostalog, problem su standardi i procedure koje Evropa poštuje u tržišnoj utakmici, ali i poštivanje ljudskih prava, od radnih do vjerskih, sa čim Kina nema problema. Ukoliko bi se Bruxelles sad čak i odlučio na političke pritiske, sigurno je da bi mnoge vlade uglavnom siromašnih (evropskih) zemalja odgovorile negativno, jer bi prekid suradnje s Kinom značio i prekid mnogih već započetih milionskih projekata, bez obzira što upravo ti projekti unose razdor i neslaganje među članicama EU. Ilustrativan primjer je prihvatanje 5G mreže koja već duže izaziva polemike i različite stavove u Evropi.
Istina je da je jačim zemljama puno lakše da se zaštite, dok su sve ostale podložne uticajima kroz velike investicije (i kredite). Uostalom, rezultati projekata Novog puta svile već su vidljivi u mnogim zemljama istočne Evrope, gdje nastaju mostovi, ceste, kulturni centri, tvornice koje su godinama bile nerentabilne i pred zatvaranjem sada se obnavljaju i pokreću… što stvara atmosferu ulaska u neko novo (bolje) doba.
A u tom “novom dobu” sve je više država koje na Kinu gledaju kao na prijateljsku zemlju. Ovdje nije na odmet pomenuti da je od 2007. Kina u velike građevinske projekte u istočnoj Evropi investirala više od 29 milijardi dolara. Od toga je Srbija najviše profitirala s deset milijardi dolara kineskih investicija, a poslije njih Mađarska s nešto malo manje od četiri milijarde, Poljska s oko tri i Ruminja s dvije i po milijarde.
Ono što karakteriše ove investicije jeste da Peking ne zanimaju evropske pravne odredbe, a ne smeta im ni što ih Bruxelles povezuje s korupcijom kroz netransparentne tendere. Ono što Kinu zanima, i što i postiže, jeste da u tim projektima budu angažirane njene firme i radnici, a za to je spremna ponuditi i – kredite. Krug zatvaraju na sljedeći način: kineske banke financiraju projekte koje izvode kineske firme, a koje dovode kineske radnike i materijal iz Kine.
