U vrijeme pandemije koronavirusa ministar spoljnih poslova Srbije, Ivica Dačić, više puta je u javnosti ponovio da je na sceni stvaranje novog svjetskog poretka u kome će, po njemu, Kina biti lider. Ministar spoljnih poslova Srbije sigurno nije ekspert s kojim treba početi tekst koji se tiče gepolitičkih promjena u svijetu, no kako je on ministar Srbije koja, itekako, utiče na dešavanja i stabilnost Balkana i regije njegove riječi treba uzeti s pažnjom, pogotovo ako se imaju u vidu i zvanični stavovi Beograda koje je svojim izjavama dodatno jačao predsjednik Aleksandar Vučić, porukama o prijateljstvu pa čak i bratstvu s Kinom i kineskim predsjednikom. 

Srbija, očito, nema nikakvih dilema i nakon Rusije opredjelila se i za Kinu, uz zadržavanje  deklarativnih stavova o opredjeljenosti za ulazak u EU. Međutim teško da će uspjeti uskladiti sve to, pogotovo što nemaju lidera (bez obzira koliko Vučić to želio biti on je bio i ostao tek lokalni političar) koji bi se mogao iznijeti s ovim ozbiljnim međunarodnim političkim igrama, a niti snagu da budu faktor u geopolitičkom preslagivanju. Istina je da je Srbija, pa i njen predsjednik, tek pijun u svemu tome, no iako ne može uticati na međunarodnu politiku može na regionalnu svojim opredjeljenjima praveći probleme svim susjedima i izazivajući krize koje region godinama drže u poziciji mirovanja, pa i nazadovanja. Dok Srbija to naplaćuje, i od Rusije i od Kine. 

Jačanje kineskog uticaja u vrijeme pandemije

Rusija više i ne krije svoju podršku srpskoj politici na Balkanu koja obuhvata ne samo Srbiju, nego i srpske političare u BiH i Crnoj Gori koji su proruski orjentirani, a koju pokazuje kroz djelovanje i u Vijeću sigurnosti UN-a i u PIC-u, ali i kroz vrlo intenzivno djelovanje u regionu kako bi njen uticaj bio što jači. 

No, zašto je Balkan toliko zanimljiv Kini, pogotovo kad ni mnogi međunarodni eksperti ne mogu da se slože oko toga da li Kina uz jačanje svog ekonomskog uticaja želi i politički uticaj i kakav? Balkan sa svojim državicama i siromašnim tržištima i nije neki ekonomski izazov za Kinu s obzirom na puno ozbiljnije projekte koje ima u drugim dijelovima svijeta. Ima li jačanje kineskog, a time i političkog uticaja u jugoistočnoj Evropi (gdje geografski pripada i Balkan) veze s kontrolom ovog dijela svijeta koji se u teoriji geopolitike dovodi u vezu s kontrolom tzv. “srca svijeta“ (srednja i istočna Evropa, Rusija, s njima povezani Bliski istok, a u širem smislu i Afrika), a onaj tko vlada istočnom Evropom vlada i Heartlandom, a tko njime  vlada, vlada i Evroazijom – središnjom svjetskom kopnenom masom, a time i cijelim svijetom?

Pandemija je potvrdila da Balkan Kini jeste bitan. Vješto koristeći nesnalažljivost Zapada u prvim danima pandemije i sporost u donošenju odluka u Evropskoj uniji, za razliku od Kine koja ne mora čekati na odluku i podršku članica, kineske vlasti su se medijskom kampanjom podržanom lokalnim političarima (prije svega kroz Vučića i Dodika) nametale kao prijatelj Srbije i Republike Srpske, reklamiranjem pomoći. Koja je plaćana. I stvaranjem dojma da je Zapad Balkan ostavio na cjedilu. 

Krizu unutar EU prouzrokovanu pandemijom potvrdila je svojom izjavom i predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen: “Kada su Evropljani zaista morali biti jedni za druge, brojni su mislili prvo na sebe.” Iako se njena izjava prvenstveno odnosila na članice EU-a, činjenica je da se to odrazilo na Balkan gdje se usred krize izazvane pandemijom stvorio prazan prostor koji je popunila Kina zajedno sa Rusijom. Iz Beograda su uslijedile poruke predsjednika Vučića : “Evropska solidnost ne postoji. To je bajka na papiru”, a kritike su stizale i iz Italije što je davalo dodatnu težinu s obzirom da se radi o članici EU. Talijanski veleposlanik u EU-u, Maurizio Massari, tvrdio je da nijedna zemlja članica nije odgovorila na poziv Rima da im se preko EU-ovog Mehanizma uputi pomoć u medicinskoj opremi: “Samo nam je Kina odgovorila.” 

Geostrateško pozicioniranje

Dok se Bruxelles borio s krizom, kada su nacionalne države zatvorile granice, a Bruxelles izgubio svaki uticaj u tome, Peking je Italiji, Belgiji, Srbiji i Sjevernoj Makedoniji slao pomoć u vidu medicinske opreme i liječničkih timova. Svi milioni koji su poslije došli kao evropska pomoć nisu imali toliku medijsku promociju, tako da je stvoren dojam kod mnogih prosječnih građana da se Kina u krizi pokazala kao jedini prijatelj. Što će uz ekonomske imati i političke posljedice u Evropi i na Balkanu.

Nije malo onih koji su nakon ovakvog kineskog ponašanja postavili pitanje da li to Kina radi zbog popravljanja vlastitog imidža – mnogi Kinu optužuju za posljedice pandemije koronavirusa koji je i krenuo iz ove zemlje, uz to već duže se iz Evrope čuju kritike na račun Pekinga zbog toga što evropske kompanije u Kini nemaju ista tržišna prava kao domaće ili one koje Kina ima u Evropi, ali i sve glasnijih kritika zbog kineske politike i provođenja represije nad etničkim Ujgurima ali i drugim muslimanima u ovoj zemlji i sve glasnijim zahtjevima (30 zemalja koje predvodi SAD) da UN formiraju komisiju koja će preispitati kršenja ljudskih prava u Kini – ili se radi o pokušajima novog geostrateškog pozicioniranja?

U prilog zadnjoj tezi o novim geostrateškim pozicioniranjima, pa čak i novom svjetskom poretku izazvanom, iako bi možda preciznije bilo reći samo dodatno pojačanom izbijanjem pandemije i promjena koje je to donijelo, već pišu brojni autori analizirajući u okviru toga tokove globalizacije i sve izraženije jačanje tzv. digitalne globalizacije, kao i deglobalizacijske doktrine, krizu u dosad poznatom neoliberalnom kapitalizmu i funkcioniranju uspostavljenog (svjetskog) tržišta, ali i (nove/stare) vojne saveze, pojačano naoružavanje pojedinih sila, uz posebnu pažnju na najavljenu novu američku strategiju, odnosno strateško pozicioniranje američkih vojnih snaga o čemu je nedavno govorio i Mike Pompeo, američki državni tajnik (i to u kontekstu mogućeg povlačenja djela američkih vojnika iz Njemačke koju su stacionirani u bazama NATO-a).

Na promjene je upozorio i nekadašnji američki državni tajnik Henri Kissinger: “Pandemija je ponovno probudila anakronizam. Gledamo ponovno rođenje polisa i njegovih zidova u eri u kojoj prosperitet ovisi o globalnoj trgovini i kretanju ljudi. Demokracije svijeta moraju braniti i podržavati svoje prosvjetiteljske vrijednosti. Globalno povlačenje iz politike ravnoteže uzrokovat će raspad društvenog ugovora kako na nacionalnoj tako i na međunarodnoj razini. Povijesni izazov za vođe je upravljati krizom istovremeno graditi budućnost. Neuspjeh bi mogao zapaliti svijet”. Potičući SAD da preuzmu ulogu lidera u novom svjetskom poretku do koga po njemu mora doći jer svijet nakon korone više neće biti isti (što će, nesumnjivo, zavisiti i od predstojećih izbora u SAD). 

Nema sumnje da na promjene podstiče i stvaranje rusko-kineskog strateškog partnerstva i okretanja Rusije prema Istoku tj. velikim azijskim zemljama (pogotovo nakon zapadnog uvođenja sankcija Rusiji), ali i veliki geostrateški plan Kine koji je započela realizirati prije nekoliko godina kao projekat poznat kao Novi put svile jačanjem kopnenog koridora, ali još i više pomorskih trgovačkih puteva (uz jačanje kineske pomorske moći i razvoj kineske vojne mornarice). S druge strane kopneni Novi put svile povezuje Aziju i Evropu. Sve ovo je natjeralo SAD ali i Ujedinjeno Kraljevstvo da pojačaju svoje prisustvo na tim područjima, obnavljaju se stara azijska savezništva i stvaraju nova, a pokreću se programi intenzivnog jačanja australske i japanske ratne mornarice. 

Sukob kopnenih i pomorskih sila svijeta dobija na intenzitetu. Kini trebaju saveznici, a zahvaljujući ekonomskom uticaju u mnogim zemljama koje je do sad uspjela ostvariti reliziranjem projekta Novi put svile to dobija, uz strateško partnerstvo postignuto s Rusijom na mnogim poljima, od energetskih do vojnih. Balkan i Jugoistočna Evropa su na Novom putu svile i samim tim su bitni za Kinu, ali s obzirom na njihov geostateški položaj bitni su i za zapadnu Evropu, SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo. Kao dio puno veće igre koja se igra na međunarodnom planu. 

(U sljedećem nastavku: Širenje kineskog geopolitičkog uticaja Novim putem svile)