“… ako ljudima ukradete identitet, ako im ukradete demokraciju, onda sve što im ostaje je nacionalizam i nasilje...”

Piše: Dženana Karup Druško

Iako danas veliki dio javnosti smatra da nacije imaju dugačku povijest, to nije tačno. Prva evropska nacija bila je francuska i ona je nastala krajem XVIII vijeka. Poslije toga je u Evropi krenuo proces stvaranja nacija, tako je njemačka nacija formirana sredinom XIX vijeka. Usput, u to vrijeme još uvijek nisu postojale južnoslavenske nacije, a suprotne tvrdnje nisu ništa drugo nego mitovi.

Nigel Farage, zastupnik Nezavisne stranke Ujedinjenog Kraljevstva u svom govoru u Evropskom prlamentu 28. novembra 2011, između ostalog je rekao: “… ako ljudima ukradete identitet, ako im ukradete demokraciju, onda sve što im ostaje je nacionalizam i nasilje...” 


Simboli identiteta


Prema odgovorima koje nudi sociologija identitet je “skup značajki koje određuju posebnost pojedinca ili skupine u smislu različitosti ili pak pripadnosti u odnosu na druge pojedince ili skupine. Individualni identitet odgovor je na pitanje ’ko sam ja?’ (...) Društveni identitet odgovor je na pitanje ’ko smo mi?’.” Identitet može biti rodni, starosni, seksualni, rodbinski, jezični, vjerski, nacionalni, regionalni, klasni, profesionalni, politički, tradicionalni, moderni... a pojedinac može istovremeno pripadati različitim skupinama, dakle imati više identiteta. 


Jedno od ključnih pitanja u Evropi (ali i u drugim dijelovima svijeta) je pitanje, odnosno problem identiteta nacija (narodnih ili kulturnih skupina koje čine njihove okosnice). Po neoliberalnim kriterijima “ekonomska održivost” je izazov za nacionalne identitete, odnosno države zbog procesa i promjena koje za sobom povlači stvaranje jedinstvenog i slobodnog tržišta. 


Pojam identiteta javlja se još u klasičnoj antici. Aristotel ga je definirao kao “istost”, ili “jednost” bitka i ovu definiciju autori su slijedili u srednjem vijeku, pa se kao primjer za to najčešće navodi Shakespearov opis ruže (u Romeu i Juliji) koja bi i dalje mirisala slatko bez obzira kako bismo je nazvali. Identitet je postao ključna postavka prvo u fizici,logici, matematici, filozofiji, a tek kasnije u društvenim i humanističkim naukama: psihologiji, sociologiji, antropologiji, a u novije vrijeme i ekonomiji. 


Identitet kao društveni pojam nametnuo se vremenom kroz potrebu da sve mora imatinekakav identitet:s jedne strane da bi države imale evidencije o svojim građanima, a s druge strane i da bi lakše upravljali njima. U današnjem svijetu simboli identiteta postaju sve važniji i to se povezuje s globalizacijom koja dovodi ne samo do povezivanja svijeta, nego i do gušenja razlika, što je itekako bitno i za rasprave o evropskom identitetu u kontekstu evropskih integracija, a osnovno polazište za bilo kakvu priču o evropskom identitetu jeste nastanak i razvoj identiteta pojedinih država i naroda. 


Mitovi i činjenice


Iako danas veliki dio javnosti smatra da nacije imaju dugačku povijest, to nije tačno. Prva  evropska nacija bila je francuska i ona je nastala krajem XVIII vijeka. Poslije toga je u Evropi krenuo proces stvaranja nacija, tako je njemačka nacija formirana sredinom XIX vijeka. Usput, u to vrijeme još uvijek nisu postojale južnoslavenske nacije, a suprotne tvrdnje nisu ništa drugo nego mitovi. 


Taj mit, na kojem se ustrajava u južnoslavenskim državama poznat je kao primordijalni pristup naciji: “Primordijalni pristup potječe od samih nacionalista. Osnovna ideja pritom je da dotična nacija postoji već odavno i da se njena povijest može pratiti stoljećima unazad. Po tome je nacija već doživjela slavne epohe pune junaka i cvjetanja, što treba bodriti članove te nacije danas. Problem tog pristupa je što je on pozamašno u kontradikciji s činjenicama.” (Breuilly 1999: 241).


Edgar Hösch, pišući o nastanku nacija (u jugositočnoj Evropi), navodi: “Narodi nisu statične i stabilne tvorevine. Oni su djelo čovjeka,što je suprotno romantičnim predodžbama proširenim pomoću mitova o porijeklu. Radi se o razvijenim oblicima društvene organizacije koji su proizišli više-manje slučajno iz stalnih formiranja grupa, u kojima su na jednak način sudjelovali autohtoni strani elementi, ’osvajači i starosjedioci’.”


Prije početka pravljenja nacija u XIX vijeku ljudi nisu bili okupljeni u grupe koje bi se podudarale s današnjim nacijama. Dr. Andreas Gard, njemački povjesničar, navodi: “Nacije,  a u tome se, izgleda, novija istraživanja slažu, nisu jednostavno ’tu’ kao povijesni entiteti, nego ih se napravi tamo gdje se želi, oni se (...) izmisle”.Austrijski povjesničar Peter Wiesinger smatra kako za njihovo formiranje ništa ne znače jezičke granice: “Veza nacije i jezikaje jednako malo data prirodom kao i shvatanje veće grupe ljudi da su jedna nacija.”


Krvava prošlost


Poljski filozof i povjesničar Krzysztof Pomian ističe da je današnja Evropa sa svim svojim karakteristikama, rezultat dugog procesa koji je započeo sredinom prvog milenijuma prije Hrista kad su Grci počeli naseljavati obale Mediterana i Crnog mora i tako došli u dodir s Keltima... Uslijedili su vjekovi prepuni ratova, stvarana su i uništavana carstva, u njima se mješali različiti narodi, pri čemu su religije imale važnu ulogu... 


U burnoj i krvavoj prošlosti, jedan od ključnih momenata za stvaranje Evrope u današnjem obliku bila je pojava prosvjetiteljstva, zasnovana na zajedničkoj kulturi učenih elita, obrazovanih i na katoličkim univerzitetima i u protestantskim gimnazijama. Nosioci ovog pokreta su govorili isti jezik (latinski, a sve više i francuski) i poznavali tradiciju, kao i klasične autore i istorijske i umjetničke spomenike klasične antike...


Prvo Francuska, a onda i revolucija u Velikoj Britaniji, dovele su do velikih promjena među kojima je i jedna od možda i najvažnijih – viševjekovna kolektivna religijska vjerovanja zamjenjena su ideologijom, koja je, za razliku od religije, koja je najveću pažnju pridavala drugom svijetu i vječnosti, bila okrenuta ovom svijetu i – budućnosti. Upravo iz ovog perioda, nakon ove dvije velike revolucije, potiču ideje o nacionalnoj kulturi koja je do tada, po definiciji, bila univerzalna. Na kraju je nacionalizacija kulture dovela do nacionalizacije, odnosno demokratizacije – politike, i stupanja masa (građana) u politiku kroz univerzalno pravo glasa i masovne političke partije.


Sve te promjene pratilo je političko prekrajanje granica Evrope u kojoj se broj država, koje su u to vrijeme bile skoro sve nacionane, u periodu od 1815. do 1870. smanjio, a onda od 1870. do 1990. povećao s 20 na 41 nezavisnu državu. Većina tih država nastala je u Evropi kao rezultat raspadanja bivših carstava: habzburškog, njemačkog, ruskog i osmanlijskog. No, od 1870. dolazi do jačanja nacija i nacionalnih ideologija što je stvaralo klimu napetosti između država. Ravnoteža je mogla biti narušena varnicom kakva se desila 1914. koja je dovela do Prvog svjetskog rata sa stravičnim posljedicama. 


Ujedinjenje Evrope


Uslijedio je Versajski ugovor kojim nisu bile zadovoljne ni Njemačka ni nova sovjetska sila, a onda je uslijedila Velika ekonomska kriza 1929. i uspon Hitlera i njegovih nacista u Njemačkoj što je rezultiralo Drugim svjetski ratom, koji je razorio Evropu. Nakon okončanja uslijedio je tzv. Hladni rat, gvozdena zavjesa koja je Evropu podijelila na Istočnu i Zapadnu. Tokom trajanja Hladnog rata staljinistički totalitarizam nametnut je skoro svim državama srednje i istočne Evrope, što je potrajalo do raspada SSSR-a. Nakon toga je uslijedilo  ujedinjenje Evrope... i stvaranje Evropske unije u današnjem obliku. Koliko je bila uspješna integracija Evrope potvrđuje činjenica da Evropa živi u miru 70 godina.


Decenije ekonomske i političke integracije zapadne Evrope omogućile su mirne tranzicije režima Grčke, Portugalije i Španije iz diktature u demokratiju, a kasnije i potpuno neočekivano mirni raspad komunističkih režima u zemljama sovjetskog bloka. Evropa je danas ujedinjena kao nikada ranije. Dubok jaz između ekonomskog nivoa zapadnoevropskih, mnogih srednjoevropskih i svih istočnoevropskih zemalja, vremenom će, kako se očekuje, nestati. Nema više podijela na tržišnu i tzv. planiranu ekonomiju. 


Tržište je ujedinjeno, a Evropa u svojim ciljevima postavlja i kulturuno ujedinjenje sa svim svojim različitostima, usvajanje evropskog ustava i stvaranje evropskog identiteta. Trenutno su jedine podjele na one državekoje su članice EU, i one koje to žele postati ali ne ispunjavaju uvjete bazirane na vrijednostima na kojima je izgrađena i danas počiva EU,koja je zahvaljujući svojoj ujedinjenosti postala i  jedna od najvećih ekonomskih sila u svijetu.



-->

Komentari

Obavezna polja su markirana*