Među vođama srpskih odbrambenih snaga bili su Slobodan Dubočanin, Nenad Stevandić, Ljuban Ećim i Zdravko Samardžija. U ranim jutarnjim satima 3. aprila 1992. godine, naoružani pripadnici SOS-a podigli su barikade i blokirali Banju Luku. Pripadnici SOS-a su opkolili zgradu Opštine, podigli kontrolne punktove i dali izjavu za štampu u kojoj su pozvali predsjednika Opštine da uspostavi krizni štab u svrhu ostvarivanja više ciljeva. Ti ciljevi su uključivali neodložno usvajanje Zakona o unutrašnjim poslovima srpskog naroda u BiH, promjenu latiničnih javnih natpisa u ćirilične, pojačanje sastava Banjalučkog korpusa i otpuštanje vojnih oficira i rukovodilaca javnih ustanova koji su glasali “protiv Jugoslavije” na referendumu za nezavisnost koji je održan u BiH. Tražili su i otpuštanje radnika Privredne banke i Jugobanke u Banjoj Luci “radi sprečavanja monetarnog udara”, rukovodilaca u Pošti Banje Luke “koji su glasali protiv Jugoslavije” i svih zaposlenih, uključujući one u sudstvu... Predrag Radić je izjavio da su se zahtjevi SOS-a podudarali s uputstvima koje mu je izdalo rukovodstvo SDS-a na Palama, konkretno, Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik i Radovan Karadžić. Opštinski organi vlasti prihvatili su zahtjeve SOS-a. Poslije podizanja barikada 3. aprila 1992. godine, SOS je počeo da izvodi napade na nesrbe i njihovu imovinu, dižući im u vazduh kuće i poslovne objekte dva do tri puta sedmično, uglavnom noću.
Preuzimanje Banja Luke (Naoružavanje Srba, iz presude Stanišić i Župljanin)
Opština Banja Luka smještena je u sjevernom djelu BiH. Na sjeveru graniči s opštinama Prijedor i Bosanska Gradiška, na istoku s opštinama Laktaši, Čelinac i Skender-Vakuf, na jugu s opštinom Mrkonjić-Grad, a na zapadu s opštinama Ključ i Sanski Most. Prema popisu stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, nacionalni sastav opštine Banja Luka činilo je 106.826 (55 odsto) Srba, 29.026 (15 odsto) Hrvata, 28.558 (15 odsto) Muslimana, 23.656 Jugoslovena i 7.626 pripadnika ostalih nacionalnosti. Godine 1997. postotak i Muslimana i Hrvata smanjio se na približno dva posto. Približno 20.900 lica muslimanske nacionalnosti i 19.000 lica hrvatske nacionalnosti koja su 1991. godine živjela u opštini Banja Luka su 1997. godine bila interno raseljena lica.
Izbijanje rata u Hrvatskoj u ljeto 1991. godine uticalo je na bezbjednosnu situaciju u Banjoj Luci. U decembru 1991. godine veliki broj izbjeglica srpske nacionalnosti iz Hrvatske stigao je u Banju Luku iz zapadne Slavonije, a zbog poziva na mobilizaciju veoma veliki broj ljudi posjedovao je oružje. U isto vrijeme, u opštini su počele da rastu napetosti na nacionalnoj osnovi. Srpski vojnici i pripadnici paravojnih formacija koji su se vraćali s fronta u Hrvatskoj počeli su da kruže ulicama. Često su bili pijani i pucali su na kuće, prodavnice i džamije dok su prolazili kroz dijelove grada nastanjene pretežno Muslimanima. U gradu su se pjevale srpske nacionalističke pjesme kojima su se Muslimani podsticali na iseljavanje, a na radiju se više nisu čule bosanske pjesme.
Godine 1991. i 1992. SDS (koji je u to vrijeme držalao vlast u Banjoj Luci) objavljivao je u medijima da Hrvati i Muslimani predstavljaju značajnu prijetnju srpskom narodu. Prema riječima svjedoka ST174, SDS je srpske stanovnike na području Banje Luke takođe naoružavao oružjem koje je dobijao od JNA i Župljanin je znao za to naoružavanje.
21. marta 1992. godine, obavještajna grupa poznata pod nazivom “grupa Miloš” javila je da SDA prikuplja vojnoobavještajne podatke o srpskim snagama i ciljevima, kao i podatke o muslimanskim preduzetnicima koji bi svoju proizvodnju mogli preusmjeriti na proizvodnju za potrebe oružanih formacija SDA. Svjedok ST174 je u svom svjedočenju izjavio da su se Muslimani i Hrvati naoružavali, ali u manjoj mjeri nego Srbi. Prema riječima svjedoka ST174, muslimanske i hrvatske stranke nisu u Banjoj Luci vršile organizovanu podjelu oružja. Zapravo, pojedinci nesrbi sami su kupovali oružje za svoje potrebe. Prema riječima svjedoka ST174, osobe koje su djelovale u ime SDS-a počele su dizati u vazduh kafiće i druge poslovne objekte, većinom u vlasništvu Muslimana i Hrvata. Rukovodioci, direktori i radnici muslimanske i hrvatske nacionalnosti počeli su dobijati otkaze s posla.
SOS preuzima vlast 3. aprila 1992. godine
Drugog aprila 1992. godine, grupa “Miloš” uputila je depešu u kojoj je navedeno da, na osnovu “nedovoljno provjerenih” saznanja, SOS, poznat i pod nazivom “Crvene beretke”, koji je bio oružana formacija SDS-a, namjerava da 3. aprila 1992. godine blokira sve puteve prema Banjoj Luci kako bi pojedine članove Vlade ARK prisilio da podnesu ostavke i izvršio pritisak na JNA da izvrši kadrovske promjene u Banjalučkom korpusu s ciljem da se on stavi u funkciju SDS-a. U tom izvještaju se upozorava da bi aktivnosti SOS-a mogle pogoršati već postojeće podjele na nacionalnoj osnovi.
Istoga dana, Milorad Sajić, komandant TO-a opštine Banja Luka i sekretar Sekretarijata za narodnu odbranu ARK-a, na sastanku održanom u zgradi opštine obavijestio je Kesića, Bogdana Subotića, Topića, Vesića i Bulića iz CSB-a Banja Luka da sljedećeg dana namjerava “blokirati” grad Banju Luku i da je general Momir Talić upoznat s tim planom. Sastanku je prisustvovao i jedan čovjek koji se prezivao Stevandić, koji je opisan kao jedan od vođa Crvenih beretki/SOS-a.
Predrag Radić je bio predsjednik Skupštine Opštine Banja Luka, a o njemu se govorilo i kao o gradonačelniku Banje Luke. On je bio član SDS-a, a postao je i član Kriznog štaba Banje Luke i Ratnog štaba ARK po njihovom osnivanju u aprilu, odnosno u maju 1992. godine. Predrag Radulović je bio inspektor zadužen za obavještajne poslove u SNB-u Banja Luka, a Goran Šajinović je bio službenik SNB-a. Sva trojica tih svjedoka svjedočila su da su SOS uglavnom sačinjavali lokalni kriminalci ili siledžije i da je on brojao oko 200 pripadnika. Ta ocjena se podudarala s ocjenom koju je dao Zdravko Tolimir, načelnik organa bezbjednosti VRS-a.
Prema riječima svjedoka ST183, pripadnici Srpskih odbrambenih snaga nosili su maskirne uniforme i bili su naoružani automatskim puškama. Prema riječima Predraga Radulovića i svjedoka ST183, među vođama srpskih odbrambenih snaga bili su Slobodan Dubočanin, Nenad Stevandić, Ljuban Ećim i Zdravko Samardžija. Ećim i Samardžija bili su aktivni članovi SNB-a u Banjoj Luci. Štab te grupe nalazio se u vojnoj kasarni Mali logor u Banjoj Luci do otprilike 5. aprila 1992. godine. Poslije tog datuma dio pripadnika preselio se u hotel “Bosna”, a ostali u privatne kuće. Prema riječima Dragana Majkića, koji je do 30. aprila 1992. godine bio načelnik SJB-a Sanski Most, SOS u Banjoj Luci nije bio povezan s grupom koja je pod istim imenom dejstvovala u Sanskom Mostu.
U ranim jutarnjim satima 3. aprila 1992. godine, naoružani pripadnici SOS-a podigli su barikade i blokirali grad Banju Luku. Prema Radulovićevim riječima, milicija nije pružila otpor i nijedan pripadnik SOS-a nije uhapšen. Blokada je trajala jedan dan. Pripadnici SOS-a su opkolili zgradu Opštine, podigli kontrolne punktove i dali izjavu za štampu u kojoj su pozvali predsjednika Opštine da uspostavi krizni štab u svrhu ostvarivanja više ciljeva. Ti ciljevi su uključivali neodložno usvajanje Zakona o unutrašnjim poslovima srpskog naroda u BiH, promjenu latiničnih javnih natpisa u ćirilične, pojačanje sastava Banjalučkog korpusa i otpuštanje vojnih oficira i rukovodilaca javnih ustanova koji su glasali “protiv Jugoslavije” na referendumu za nezavisnost koji je održan u BiH. Tražili su i otpuštanje radnika Privredne banke i Jugobanke u Banjoj Luci “radi sprečavanja monetarnog udara”, rukovodilaca u Pošti Banje Luke “koji su glasali protiv Jugoslavije” i svih zaposlenih, uključujući one u sudstvu, koji su pokazali da su “rušitelji Jugoslavije i neprijatelji srpskog naroda”.
Radulović je u svom svjedočenju izjavio i da je informisan da je SOS bio u bliskim odnosima s “ljudima iz SDS-a”. Najzad, Predrag Radić je izjavio da su se zahtjevi SOS-a podudarali s uputstvima koje mu je izdalo rukovodstvo SDS-a na Palama, konkretno, Biljana Plavšić, Momčilo Krajišnik i Radovan Karadžić. Pretresno vijeće je takođe razmotrilo iskaz Dragana Majkića, koji je, za razliku od svjedoka ST225 i ST174, svjedočio da iza SOS-a nije stajala nikakva organizacija, čak ni SDS. Međutim, budući da Majkić nije bio u Banjoj Luci u vrijeme blokade, a uzimajući u obzir njegov iskaz da su SOS Sanskog Mosta i SOS Banje Luke bile dvije odvojene grupe, kao i iskaze drugih svjedoka, Pretresno vijeće smatra da Majkićevo svjedočenje po tom pitanju nije pouzdano.
Dokazi pokazuju da je SOS bio povezan i sa članovima CSB-a Banja Luka i SNB-a. Pretresno vijeće je gore razmotrilo iskaz Radulovića, koji je u svjedočenju rekao da su dva pripadnika SNB-a Banja Luka, tačnije Ljuban Ećim i Zdravko Samardžija, bili među vođama SOS-a. Radulović je dodao da je Nedeljko Kesić, načelnik SNB-a Banja Luka, svakodnevno bio u kontaktu s SOS-om. Pripadnici SOS-a imali su neograničen pristup Kesićevoj kancelariji, u kojoj je on držao uokvirene slike pripadnika te paravojne grupe. Drugi pripadnici milicije, tačnije načelnik sektora SJB-a Đuro Bulić i milicioner Stojan Davidović, takođe su bili u redovnom kontaktu sa SOS-om. Osim toga, 28. jula 1992. godine, general Tolimir je izvijestio da “neki rukovodioci” u CSB-u Banja Luka imaju znatan uticaj na SOS, iako se SOS “ne nalazi pod stvarnom” kontrolom CSB-a.
U 03:00 sata, 3. aprila 1992. godine, dežurni operativni službenik SJB-a/CSB-a obavijestio je načelnika SJB-a Vladimira Tutuša da naoružana grupa ljudi zauzima vitalne objekte u gradu. Tutuš je o tome odmah obavijestio predsjednika opštine Predraga Radića, ali nije prenio informaciju Župljaninu jer je bio siguran da je dežurni to već uradio. Prema Tutuševim riječima, dežurni operativni je bio dužan da o tome obavijesti i Župljanina. Ni vojska ni milicija nisu ništa preduzele protiv blokade koju je izvršio SOS. Naprotiv, predstavnici vojske i bezbjednosnog aparata počeli su pregovore sa SOS-om kako bi se situacija “normalizovala”. Oko 03:30 sata 3. aprila 1992. godine, odlučeno je da sa SOS-om pregovara Radić.
Opštinski organi vlasti prihvatili su zahtjeve SOS-a. Kao što je zahtijevao SOS, organi vlasti osnovali su opštinski Krizni štab. Njegovi članovi bili su, pored ostalih, Predrag Radić, Stojan Župljanin ispred CSB-a Banja Luka i Vladimir Tutuš ispred SJB-a. Predstavnici TO-a bili su Milorad Sajić, Miloš Kesić i Miroslav Vesić, a predstavnici Banjalučkog korpusa bili su pukovnik Boško Kelečević i Bogdan Subotić. Predstavnik SDS-a bio je Radoslav Vukić, predsjednik banjalučkog ogranka SDS-a. Predstavnik ARK-a bio je Radoslav Brđanin. Predstavnici SOS-a bili su Nenad Stevandić, Ilija Milinković, Slobodan Popović, Aleksandar Tolimir i Ranko Dubočanin.
Prema riječima svjedok ST174, nakon što je osnovan Krizni štab, redovnim opštinskim tijelima u suštini su oduzeta ovlaštenja. Krizni štab je prihvatio zahtjeve SOS-a istoga dana kada je osnovan. Proglasio je Zakon o unutrašnjim poslovima Srpske Republike BiH. Donio je odluku da zaposlenici CSB-a moraju potpisati izjavu o lojalnosti MUP-u RS-a da bi zadržali posao; da kadrove treba reorganizovati; da će oni koji su lojalni Skupštini srpskog naroda u BiH i Jugoslaviji biti imenovani na ključne položaje; i da će zaposlenici CSB-a dobiti nove oznake. Krizni štab je pristao na to da od Predsjedništva SFRJ i Generalštaba JNA zatraži pojačanje za Banjalučki korpus. Istovremeno je prihvatio da tim dvama tijelima preporuči da smijeni ili prekomanduje oficire koji nisu glasali “za Jugoslaviju”. Prema riječima svjedoka ST174, zbog tog su zahtjeva otpušteni oficiri Banjalučkog korpusa koji nisu bili Srbi. Krizni štab je takođe odlučio da direktori Privredne banke i Jugobanke muslimanske nacionalnosti budu otpušteni do 6. aprila 1992. godine i da se do 10. aprila 1992. godine “smjene u pošti svi oni (...) kadrovi koji su glasali protiv Jugoslavije”. Krizni štab je zadužio Radoslava Brđanina, Predraga Mitrakovića i Iliju Milinkovića da organizuju smjenu “svih čelnih ljudi u banjolučkim preduzećima koji provode antisrpsku politiku”.
Bezbjednosna situacija u Banjoj Luci poslije 3. aprila 1992. godine
Poslije podizanja barikada 3. aprila 1992. godine, SOS je počeo da izvodi napade na nesrbe i njihovu imovinu, dižući im u vazduh kuće i poslovne objekte dva do tri puta sedmično, uglavnom noću. Muslimani, Hrvati, ali i Srbi čiji su se stavovi razlikovali od stavova SOS-a, plašili su se SOS-a. Banja Luku je napuštalo sve više nesrba. Svjedok ST223 je u svom svjedočenju rekao da srpska milicija nije intervenisala da spriječi nasilje; naprotiv, milicija je patrolirala područjima na kojima su živjeli Muslimani, oduzimala novac i prikupljala informacije, što se zatim koristilo za odvođenje ljudi u zgradu CSB-a/SJB-a na ispitivanje. Milicija je takođe u gradu postavljala kontrolne punktove na kojima su dežurali Srbi iz rezervnog sastava milicije, a kasnije i lica u maskirnim uniformama i uniformama JNA
Od aprila 1992. pa do kraja te godine, grupa od desetak ljudi vozila se Banjom Lukom u crvenom kombiju. Ta grupa – koja se prema riječima svjedoka ST223 sastojala od milicionera odjevenih u plave maskirne uniforme – vršila je pretrese, tukla, šikanirala i hapsila nesrbe i krala im imovinu. Među njihovim žrtvama bili su ugledni građani muslimanske nacionalnosti i članovi SDA, kao i Srbi koji su bili “protiv” takvih njihovih aktivnosti. U Banjoj Luci crveni kombi je bio sinonim za strah. Svjedok ST223 je u svom svjedočenju izjavio da su ljudi iz crvenog kombija ulazili u kuće, palicama za bejzbol lomili sve u kućama i pitali: “Šta čekate? Što ne idete? Zašto se ne selite?” Ovaj svjedok je bio očevidac hapšenja Ismeta Rakovića, Angijada Gunića, Fahreta Redžepovića, Reufa Gunića, Šefketa Tuleka i Jasmina Hrnića. Jasmina Hrnića i Šefketa Tuleka su ubacili u kombi i toliko surovo premlatili da su vrištali od bola. Jasmina Hrnića su odveli u neki kafić i tamo ga natjerali da pjeva srpske pjesme, dok su ga povremeno tukli.
Prema riječima svjedoka ST223, vrata kombija su obično ostavljali otvorena kako bi ljudi na ulici mogli čuti i vidjeti šta se događa, a to su radili kako bi zastrašili nesrpske stanovnike i natjerali ih da odu. Oni koji bi izašli iz kombija bili su puni oteklina i masnica. Ti ljudi iz crvenog kombija takođe su vršili prepade na lokalnim pijacama i provjeravali da li nesrbi imaju valjane dokumente za kretanje gradom. One koji nisu imali takve dokumente hapsili su i odvozili. Crveni kombi i ono što se dešavalo nesrbima bili su opštepoznata stvar u Banjoj Luci 1992. godine.
U toj grupi ljudi iz crvenog kombija bili su jedan milicioner srpske nacionalnosti koji se zvao Boško Vuksan, još jedan milicioner koji se zvao Predrag Božiroda i jedan čovjek s nadimkom Žućo. Svjedok ST223 je u svom svjedočenju izjavio da je vidio crveni kombi parkiran ispred CSB-a Banja Luka, a Radulović je izjavio da je iz zgrade CSB-a ta grupa izvela barem nekoliko svojih napada.
