Evropa nudi pomoć, ali je i uvjetuje reformama koje znače demokraciju društva i vladavinu prava, s druge strane u BiH, kao i u regionu, sve više jača uticaj Rusije, Kine, Turske... koje preko investicija sve više kontroliraju političke elite u BiH, obezbjeđujući im i dalje kontrolu i moć – na štetu građana. Jasno je da i s političkog i ekonomskog, a pogotovo sa stanovišta demokracije, vladavine prava i jednakog prava za svakog građana, evropske integracije nemaju alternativu, pogotovo ta alternativa nisu sistemi kakvi vladaju u Kini, Rusiji, Turskoj... Ironično je da i oni koji podržavaju uticaj ovih sila u BiH i glasaju za političare koji zadržavaju status quo u BiH teže za zapadnim vrijednostima. Potvrđuje to i činjenica da građani koji odlaze iz BiH, ali i Srbije, Hrvatske, Crne Gore, ne traže svoju budućnost na istoku već na zapadu.
Prema podacima Svjetskog poretka pravde (SPP), koji su objavljeni 2018. godine, Bosna i Hercegovina je u prethodnoj godini pala za šest mjesta na listi vladavine prava i od 113 zemalja svrstana je na 56 mjesto. Kao uzroci tome navode se sve veći pritisci na pravosuđe, korupcija, loša opća situacija i nedovoljno učešće građana u donošenju ključnih odluka. Indeks vladavine prava kreira se na osnovu mišljenja građana i pravosudnih eksperata iz javnog i civilnog sektora. U obrazloženju je, između ostalog, navedeno: “Iako je BiH prije dvije godine otpočela ozbiljnije pregovore sa EU s ciljem približavanja evropskoj porodici, to joj nije donijelo mnogo napretka u pogledu zaštite prava njenih građana i podizanja rejtinga na međunarodnoj sceni.” Najveća korupcija, prema ovom izvještaju, zabilježena je u zakonodavnoj vlasti mada je visoka i u izvršnoj i nešto manje u pravosuđu, policiji i vojsci.
Pogoršanje je primijećeno i kad je u pitanju ograničenje samovolje vlasti što pojačava slaba kažnjivost funkcionera za zloupotrebu položaja, veće ograničavanje sudske vlasti i njena nemogućnost da se suprotstavi izvršnoj i po ovome je BiH najgore rangirana. Nezadovoljstvo građana je primjetno i u vezi sa otvorenosti institucija vlasti – smanjena je dostupnost zakona i podataka vlasti, a oslabljeno je i učešće civilnog sektora u procesu donošenja odluka. Nazadak je zabilježen i u zaštiti osnovnih prava, slobode govora i prava na privatnost. Istovremno indeks slobode vjeroispovijesti i okupljanja i pitanja diskriminacije i radničkih prava su iznad prosjeka.
World Justice Project (WJP) objavio je u februaru 2019. godine rang-listu zemalja poredanih po kriterijumu vladavine prava, a na osnovu istraživanja kroz 3.800 anketa nad 120.000 domaćinstava u 126 zemalja sveta i Bosna i Hercegovina je zauzela 60. mesto. Dakle, BiH je ponovo nazadovala.
Reforme po diktatu EU
Ne može se ne primjetiti da nakon zamaha u reformama, koje je BiH imala nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, do stagnacije dolazi zaokretom i promjenom politike međunarodne zajednice, prvenstveno evropskih zvaničnika koji su zaključili da su sve potrebne reforme provedene, da institucije dalje mogu funkcionirati same, da su obezbjeđeni demokratski izbori...
Od tog perioda stagnacije došlo je, nažalost po građane BiH, zadnjih godina do nazadka u svim bitnim oblastima, od sigurnosti preko pravosuđa do ekonomije, zdravstva, obrazovanja... uz porast korupcije i smanjenja prava za građane, i u skoro svim izvještajima i istraživanjima kao krivci za to navode se pripadnici izvršne vlasti, odnosno politički lideri.
Vlast koja u BiH u određenim segmentima postaje autokratska i režimska smanjuje prava građana koji usljed osjećaja nezadovoljstva i nesigurnosti sve više napuštaju zemlju, ne vjerujući u promjene o kojima se i dalje govori, odnosno reforme koje se moraju provesti u okviru evropskih integracija koje, deklarativno, podržavaju svi političari u BiH.
Evropa nudi pomoć, ali je i uvjetuje reformama koje znače demokraciju društva i vladavinu prava, s druge strane u BiH, kao i u regionu, sve više jača uticaj Rusije, Kine, Turske... koje preko investicija sve više kontroliraju političke elite u BiH, obezbjeđujući im i dalje kontrolu i moć – na štetu građana. Jasno je da i s političkog i s ekonomskog, a pogotovo sa stanovišta vladavine prava i jednakog prava za svakog građana, evropske integracije nemaju alternativu, pogotovo ta alternativa nisu sistemi kakvi vladaju u Kini, Rusiji, Turskoj...
Ironično je da i oni koji podržavaju uticaj ovih sila u BiH i glasaju za političare koji zadržavaju status quo u BiH teže za zapadnim vrijednostima. Potvrđuje to i činjenica da građani koji odlaze iz BiH, ali i Srbije, Hrvatske, Crne Gore, ne traže svoju budućnost na istoku već na zapadu. Iako i nakon odlaska, svojim glasanjem često pomažu u zadržavanju političkih elita na vlasti koje koče reforme u BiH i njen napredak ka Evropskoj uniji.
Prava za sve
Prihvatanjem uvjeta koje Evropska komisija nameće BiH, i Balkanu, od vladavine prava do uređenja tržišta i dobrosusjedskih odnosa i suradnje, stvorile bi se pretpostavke da se u zemljama regiona ostvare uvjeti u kojima bi građani imali dostojanstven život, pravosudnu vlast koja bi štitila zakone i sprečavala korupciju (prije svega institucionalnu) i pred kojom bi svi bili jednaki, odgovorne političare koji bi za svoj rad odgovarali građanima koji su ih izabrali, a ne političkim liderima i moćnim tajkunima, ekonomsko tržište na kome bi najbolji, a ne samo podobni, dobijali priliku za zaposlenje, sigurno okruženje bez straha od izbijanja nekih novih sukoba, ista prava za sve, pa i za manjine.
Te 2018. godine kad je objavljen izvještaj Svjetskog poretka pravde, BiH je odgovarala na pitanja iz Upitnika Evropske komisije u kome su među prvima upravo pitanja o vladavini prava i demokraciji, od čega zavisi da li će BiH dobiti kandidatski status ili ne. Iščitavanjem odgovora institucija BiH nameće se zaključak: zahvaljujući međunarodnoj zajednici koja je nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma pomagala reforme u BiH urađeni su zakoni koji su dobra osnova za provođenje vladavine prava i demokracije, no jasno je da problem nastaje zbog neprovođenja tih zakona, nepoštivanja propisa i odluka sudova, i nedostatka bilo kakve odgovornosti za one koji stoje iza toga.
Nesumnjivo da Evropska unija ima određene probleme i da postoje stvari koje se mogu kritizirati, no isto tako je nesumnjivo da je Evropska unija, kad se govori pogotovo iz perspektive BiH i sa stanovišta građana, u svom razvoju, pogotovo u oblasti demokracije i vladavine prava, toliko ispred Balkana da se građani tog dijela Evrope samo mogu nadati da će jednog dana i zvanično postati dio evropske porodice i uživati prava koja imaju evropski građani, odnosno građani zemalja članica EU.
Član II Ustava BiH, Ljudska prava i osnovne slobode decidno kaže: “1. Ljudska prava Bosna i Hercegovina i oba entiteta će osigurati najviši nivo međunarodno priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda. U tu svrhu postoji Komisija za ljudska prava za Bosnu i Hercegovinu, kao što je predviđeno u Aneksu 6 Opšteg okvirnog sporazuma. 2. Međunarodni standardi Prava i slobode predviđeni u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda i u njenim protokolima se direktno primjenjuju u Bosni i Hercegovini. Ovi akti imaju prioritet nad svim ostalim zakonima.”
Pojednostavljeno rečeno, građanima BiH Ustav garantira prava koja imaju i građani Evropske unije. Kako institucije natjerati da provode ustavne odredbe i kako pojedine moćnike prisiliti da poštuju Ustav i zakone? Odgovor je samo jedan: vladavinom prava. I zato svaki građanin BiH treba podržavati evropske integracije, koje u BiH nemaju apsolutno nikakve alternative. To je jedini način da svaki pojedinac ima ista prava i dostojanstven život.
