Prvostepena presuda Radovanu Karadžiću izrečena je 24. mart 2016. godine i Karadžić je proglašen krivim na osnovu individualne krivične odgovornosti (član 7(1) Statuta ICTY). Od 11 tačaka optužnice presuđen je po 10 tačaka, a oslobođen je krivice samo po tački 1. optužnice – za genocid u drugim općinama u BiH počinjen tokom 1992. godine. Karadžić je presuđen za sva četiri udružena zločinačka poduhvata: za sveobuhvatni zločinački poduhvat od 1991. do 1995. godine u Bosni i Hercegovini; udruženi zločinački poduhvat za Srebrenicu; udruženi zločinački poduhvat za Sarajevo i udruženi zločinački poduhvat za držanje talaca pripadnika UN-a. Uz to Radovan Karadžić je proglašen krivim za: genocid; progone (zločini protiv čovječnosti); istrebljivanje (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (kršenja zakona ili običaja ratovanja); deportaciju (zločini protiv čovječnosti); nehumana djela – prisilno premještanje (zločini protiv čovječnosti); terorisanje (kršenja zakona ili običaja ratovanja); protivpravne napade na civile (kršenja zakona ili običaja ratovanja); uzimanje talaca (kršenja zakona ili običaja ratovanja). Radovan Karadžić je prvostepenom presudom osuđen je na kaznu zatvora u trajanju od 40 godina. Na ovu presudu Karadžić je uložio žalbu i žalio se na sve nalaze Prvostepenog vijeća. Tužiteljstvo haškog trbunala također je uložilo žalbu i žalilo se na dio presude koji se odnosi na utvrđivanje genocida počinjenog u sedam općina BiH tokom 1992. godine i zatražilo je za Karadžića doživotnu kaznu zatvora.
Drugostepena presuda Radovanu Karadžiću bit će izrečena 20. marta 2019. godine. U nekoliko nastavaka donosimo najvažnije zaključke prvostepene presude koju je Vijeće Haškog tribunala izreklo Karadžiću.
Sveobuhvatni UZP
Prvostepeno vijeće je utvrdilo da je sveobuhvatni UZP nastao u oktobru 1991. i da se nastavio do 30. novembra 1995. Zajednički cilj tog UZP-a bio je da se trajno uklone bosanski Muslimani i bosanski Hrvati sa teritorije na koju su bosanski Srbi polagali pravo i taj cilj su dijelili optuženi, Momčilo Krajišnik, Nikola Koljević, Biljana Plavšić, Ratko Mladić, Mićo Stanišić, Momčilo Mandić, Željko Ražnatović (Arkan) i Vojislav Šešelj.
“Tokom i nakon ovih dobro planiranih i koordinisanih zauzimanja opština postojao je organizovani i sistematski obrazac zločina počinjenih nad bosanskim Muslimanima i bosanskim Hrvatima koji su obitavali u tim opštinama. Pretresno vijeće konstatuje da su stvaranje paralelnih političkih i državnih struktura bosanskih Srba, kampanja nasilnog preuzimanja opština i protjerivanje nesrba bili pažljivo koordinisani, da su optuženi i rukovodstvo bosanskih Srba njima upravljali i da su predstavljali njihovu konačnu namjeru.
Da bi se ostvarili ti ciljevi, optuženi i rukovodstvo bosanskih Srba objavili su i promovisali precizna uputstva u obliku Instrukcija za Varijantu A/B i Strateških ciljeva. Vijeće je ocijenilo dokaze izvedene u vezi sa djelima i ponašanjem optuženog i drugih navodnih pripadnika sveobuhvatnog UZP-a u svjetlu sistematskog i organizovanog načina na koji su zločini počinjeni u svakoj od opština. Na toj osnovi Vijeće konstatuje da je između oktobra 1991. i novembra 1995. postojao zajednički plan da se činjenjem zločina bosanski Muslimani i bosanski Hrvati trajno uklone sa teritorija na koje su bosanski Srbi polagali pravo.”
“Optuženi i drugi pripadnici UZP-a poslužili su se svojim ovlastima i uticajem na krizne štabove, TO, VRS, MUP bosanskih Srba i paravojne formacije da bi izvršili zločine predviđene zajedničkim planom sveobuhvatnog UZP-a. Osim toga, ponekad su paravojne formacije, lokalni Srbi i jedinice JNA, MUP-a bosanskih Srba, TO-a, i VRS-a djelovali po naređenjima kriznih štabova, koji su bili pod vlašću i uticajem optuženog, kako bi počinili krivična djela u sprovođenju zajedničkog plana. Zločini koje su srpske snage počinile u opštinama se zato pripisuju pripadnicima UZP-a odnosno optuženom (Karadžiću).”
“Srpske snage takođe su ubile mnoge bosanske Muslimane i bosanske Hrvate tokom i nakon zauzimanja opština. Žrtve su ubijane u masovnim pogubljenjima ili su ubijane nakon napada na nesrpska sela. Žrtve su strijeljane i u zatočeništvu ili bi ih srpske snage odvodile iz zatočeničkih objekata i ubijale. U drugim slučajevima žrtve su umirale kao rezultat teških premlaćivanja od strane srpskih snaga ili su gubile život uslijed nečovječnih životnih uslova kojima su bile podvrgnute. Shodno tome, Vijeće zaključuje da su pripadnici srpskih snaga te političkih i državnih organa bosanskih Srba počinili ubistvo kao kršenje zakona i običaja ratovanja, i ubistvo, istrebljenje, deportaciju i druga nečovječna djela (prisilno premještanje) i progon, kao zločine protiv čovječnosti.”
Zaključujući odgovornost za zločine počinjene od 1991. do 1995. godine u općinama BiH kroz UZP, Vijeće je zaključilo da pored svih pobrojanih zločina u općinama nije zaključilo da je i realiziran genocid; zbog toga, u zaključku, a vezano za opštine, optuženi snosi individualnu krivičnu odgovornost prema članu 7(1) Statuta za progon, istrebljenje, ubistvo, deportaciju i prisilno premještanje kao zločine protiv čovječnosti; i za ubistvo, kao kršenje zakona i običaja ratovanja. Međutim, u svjetlu zaključka da se Pretresno vijeće nije uvjerilo da je počinjen genocid u sedam gore navedenih opština, optuženi se ne proglašava krivim za genocid po tački 1 optužnice.
UZP za Srebrenicu
Prvostepeno Vijeće je utvrdilo da su članovi UZP-a vezanog za Srebrenicu namjeravali da ubiju sve vojno sposobne muškarce, bosanske Muslimane iz Srebrenice, i da istovremeno prisilno uklone žene, djecu i starije muškarce, te da je ta namjera bila ravna namjeri da se unište bosanski Muslimani u Srebrenici. Shodno tome, Vijeće se uvjerilo da je genocid spadao u obim proširenog zajedničkog plana.
Vijeće je, na kraju, utvrdilo da je optuženi (Karadžić), putem svog činjenja i nečinjenja, značajno doprinio ostvarenju tog zajedničkog cilja UZP-a vezanog za Srebrenicu. Pretresno vijeće primjećuje da su snage bosanskih Srba energično progonile pripadnike kolone, kao i da su bile vrlo uporne u sprovođenju namjere da pobiju sve muškarce bosanske Muslimane koje su bosanski Srbi zarobili, bez obzira na to da li se radilo o borcima ili civilima, kao i bez obzira na to da li su oni zarobljeni ili su se sami predali pošto su napustili kolonu. Pretresno vijeće smatra da to, u kombinaciji sa načinom na koji je ubijanje izvršeno, kao i sa sistematskom i dobro organizovanom prirodom tog ubijanja, pokazuje jasnu namjeru da se vojno sposobni muškarci Muslimani iz Srebrenice svi do jednog pobiju.
UZP za Sarajevo
Vijeće je utvrdilo da je UZP vezan za Sarajevo nastao krajem maja 1992. i da se nastavio do oktobra 1995. Vijeće je takođe utvrdilo da je zajednički plan UZP-a vezan za Sarajevo bio da se uspostavi kampanja snajperskog djelovanja i granatiranja, čiji je primarni cilj bio širenje terora među civilnim stanovništvom Sarajeva.
Vijeće takođe smatra da jedini razuman zaključak koji se može izvesti na osnovu tih djela i propusta optuženog, kao i na osnovu njegovih izjava koje se detaljno navode u presudi, jeste da je namjeravao da se izvrši ubistvo, protivpravni napad na civilno stanovništvo i da se širi teror, te da je tu namjeru dijelio sa ostalim članovima Sarajevskog UZP-a.
UZP – međunarodni taoci (pripadnici UN-a)
Vijeće je utvrdilo da je UZP vezan za taoce postojao u periodu od 25. maja do juna 1995. i da je njegov zajednički cilj bio da se osoblje UN-a uzme za taoce kako bi se NATO prisilio da se uzdrži od izvođenja daljnjih vazdušnih udara po ciljevima bosanskih Srba.
Zaključci prvostepene presude
Veoma je važno na koji način je Prvostepeno vijeće došlo do zaključaka o postojanju 4 UZP-a i svih zločina počinjenih u BiH. Analizirajući i utvrđući kako je nastao sveobuhvatni UZP da se bosanski muslimani uklone sa područja koja su od strane Karadžiža i članova UZP-a smatrana “srpskim teritorijem” Vijeće je analiziralo ciljeve optuženog i rukovodstva bosanskih Srba kroz: identifikovanje istorijskih neprijatelja njihove reakcije na traženu nezavisnost BiH, plan zalaganja za razdvajanje stanovništva i za stvaranje države bosanskih Srba, kroz Strateške ciljeve, kroz političke i državne strukture bosanskih Srba, regionalizaciju i stvaranje srpskih autonomnih oblasti, raskol u MUP-u i osnivanje MUP-a bosanskih Srba, kroz Uputstvo s varijantom A i B i preuzimanje vlasti, kroz Vlast nad vojnim i policijskim snagama koje su djelovale u BiH i kroz plan jedinstva srpskog naroda i promovisanje srpskih interesa. U pogledu utvrđivanja krivične odgovornosti Karadžićca Prvostepeno vijeće je navelo i sljedeće zaključke:
“Vijeće takođe konstatuje da je optuženi naglašavao da bosanski Srbi ne žele biti manjina u nezavisnoj BiH i da neće prihvatiti odvajanje od Srbije. U tim govorima, optuženi je takođe govorio o marginalizaciji srpskog naroda i potrebi da se zaštite njegovi interesi. Ti govori i izjave takođe pokazuju da je optuženi vatreno zagovarao zajednički srpski identitet i stvaranje jedinstvene srpske nacije, što se smatralo vjekovnom težnjom da svi Srbi žive u jednoj državi. Optuženi je nastavio da podržava tu ideologiju srpskog jedinstva i važnosti stvaranja srpske države i u 1992. godini.”
Vijeće konstatuje da govor optuženog u Skupštini SRBiH u oktobru 1991, u kojem pominje “autostradu pakla” jasno pokazuje dosljedno protivljenje optuženog ideji nezavisnosti BiH. Mada je optuženi u tom govoru rekao da on ne prijeti bosanskim Muslimanima, Vijeće konstatuje da je, naprotiv, njegov govor sadržavao veoma konkretne prijetnje u vezi s tim šta će se desiti ako bosanski Muslimani nastave ići putem nezavisnosti i ako budu ignorisali volju bosanskih Srba. Vijeće konstatuje da je optuženi jasno zaprijetio ratom ako interesi bosanskih Srba budu ignorisani, i predvidio je da će takav rat biti "pakao" i da se bosanski Muslimani neće moći odbraniti u slučaju takvog scenarija.
Vijeće takođe konstatuje da ta upozorenja optuženog nisu bila samo izolovano zastranjenje. Vijeće konstatuje, i pritom upućuje na više presretnutih razgovora u septembru i oktobru 1991., da je optuženi govorio o tome kako će upozoriti bosanske Muslimane da će, ako nastave slijediti svoju politiku vezanu za nezavisnost BiH, ti njihovi postupci dovesti do strašnog krvoprolića, uništenja i nestanka ili izumiranja bosanskih Muslimana. Ti razgovori, uz govore koje je optuženi održao 1991. godine, dodatno pokazuju da je optuženi namjeravao prijetiti bosanskim Muslimanima kako ne bi tražili nezavisnost BiH i da je on bio potpuno svjestan da bi potencijalni sukob doveo do ekstremnog nasilja i da bi njegov ishod bile hiljade mrtvih, uništavanje imovine i raseljavanje ljudi, kao i da bi to bilo posebno pogubno za stanovnike, bosanske Muslimane.
Vijeće takođe konstatuje da je postojao raskorak između onoga što je optuženi govorio u privatnim razgovorima ili pred publikom sastavljenom od bosanskih Srba i njegovog tona na međunarodnim pregovorima, gdje je bio pomirljiviji, govorio protiv sukoba i tvrdio da su Srbi žrtve propagande. Optuženi je preuzeo vodeću ulogu u predstavljanju bosanskih Srba kao žrtava sukoba i to je koristio kao opravdanje za njihove teritorijalne i političke ciljeve stvaranja zasebne srpske države u BiH.
“Vijeće na osnovu ovih dokaza konstatuje da je optuženi još početkom septembra 1991. identifikovao teritorije na koje će bosanski Srbi polagati pravo. Jasno je da su optuženi i rukovodstvo bosanskih Srba zagovarali i radili na teritorijalnoj reorganizaciji koja će bosanskim Srbima omogućiti da traže kontrolu i vlasništvo nad velikim dijelom teritorije u BiH. U okviru ostvarenja kontrole nad tom teritorijom, optuženi je radio na stvaranju paralelnih institucija, organa vlasti, te vojnih i policijskih struktura koje su mogle da ostvare ili zadrže kontrolu nad tim područjima.”
U presudi se navodi i ovo: “Ti govori i izjave pokazuju da su optuženi i rukovodstvo bosanskih Srba podržavali i zagovarali osvajanje teritorija koje su vojnim putem ostvarivale srpske snage. Vijeće konstatuje da su te vojne operacije bosanski Srbi opisivali kao ’odbrambene’, odnosno da je njihov cilj bilo ’oslobađanje’, ali njihova svrha i učinak bili su ostvarivanje kontrole nad teritorijama u BiH na koje su bosanski Srbi polagali pravo i širenje područja koja će biti uključena u RS. Optuženi je podržavao te vojne uspjehe i smatrao ih načinom da se definiše teritorija bosanskih Srba i stvori njihova sopstvena država od koje neće odustati.”
“Optuženi je u javnosti tvrdio da on nema uticaja na ishod rata, ali bilo je jasno da je on predvidio da će u ratu doći do krvoprolića i da će zajednice bježati na svoja ’potpuno homogena’ područja. Optuženi je u svojim izjavama u javnosti nagovještavao ono što bi se moglo dogoditi, ali je istovremeno pozivao na preuzimanje vlasti na teritorijama na koje su bosanski Srbi polagali pravo, što je dovelo do preseljavanja stanovništva, koje je on predvidio. Vijeće konstatuje da optuženi nije naprosto nagovještavao ono što je on mislio da bi se moglo dogoditi; on je prikazao obrazac koji se kasnije i ostvario. Vijeće takođe konstatuje da su optuženi i rukovodstvo bosanskih Srba bili svjesni i da su bili upoznati s tim da će cilj etničkog razdvajanja dovesti do nasilja s obzirom na to u kojoj mjeri je stanovništvo u BiH bilo izmiješano, a ipak su nastavili da ostvaruju taj cilj.”
U januaru 1993, na sastanku kojem su prisustvovali rukovodioci bosanskih Srba i rukovodioci Srba iz Srbije, Vladislav Jovanović je govorio kako je važno da se obezbijedi da teritorija koja se dobije bude “što pre nacionalno homogenizovana”. Jovanović je rekao da se to ne treba postići “etničkim čišćenjem”, nego procesom “razmene stanovništva”, i naglasio je da ondje gdje život u BiH postaje nemoguć svako bježi ka svojim “matičnim pokrajinama”. To je Jovanović opisao kao “strategijski cilj kojem treba težiti i koji se ima ostvariti”.
Jovanović je rekao da oni treba da budu svjesni da je na Srbe usmjerena pažnja i da ih pokušavaju uloviti u “svemu što liči na etničko čišćenje ili povezivanje” i dodao: “Mi treba da se klonimo tih zamki i da njih ‘lovimo’ tamo gde su oni slabi”. Jovanović je takođe govorio o potrebi da se obezbijedi “na način koji je nesporan” teritorijalna povezanost sa Srbijom i Crnom Gorom. Jovanović je takođe govorio protiv slobode nastanjivanja jer bi posljedica toga moglo da bude “mešanje sastava stanovništva na našu štetu” i ono što je postignuto bi “postepeno erodiralo”.
Ciljevi su bili sljedeći: a. razdvajanje od druge dvije nacionalne zajednice i razdvajanje država; b. uspostavljanje koridora između Semberije i Krajine; c. uspostavljanje koridora u dolini rijeke Drine, odnosno, eliminisanje Drine kao granice između srpskih država; d. uspostavljanje granice na rijeci Uni i rijeci Neretvi; e. podjela grada Sarajeva na srpski i muslimanski dio; i f. izlaz SrRBiH na more.
Vijeće konstatuje da je optuženi (Karadžić) imao centralnu ulogu u formulisanju, promovisanju i distribuisanju Strateških ciljeva. Promovišući Strateške ciljeve, optuženi je nastavio da naglašava ne samo interese Srba za samoopredjeljenje, nego i opasnost koju za njih predstavljaju bosanski Muslimani i bosanski Hrvati, koje je nastavio da identifikuje kao njihove istorijske neprijatelje.
“Optuženi je promovisao i dijelio cilj stvaranja države bosanskih Srba koja bi bila etnički čista i stvaranja međusobno povezanih srpskih područja, što bi zahtijevalo redistribuciju stanovništva. Optuženi je na privatnim sastancima bio mnogo iskreniji u vezi s njihovom spremnošću da ostvare svoje teritorijalne ciljeve čak i po cijenu života i raseljavanja hiljada ljudi. Optuženi je išao tako daleko da je rekao kako moraju motivisati svoj narod i ’naljutiti ga u odnosu na neprijatelja’. Vijeće takođe konstatuje da je optuženi primao i izdavao ažurirane izvještaje o situaciji i napretku u ostvarivanju njihovih Strateških ciljeva, uključujući kontrolu nad teritorijama i razdvajanje naroda. On je pozdravljao ta teritorijalna osvajanja i govorio je o pobjedi bosanskih Srba koja se sastojala u postizanju njihovih ciljeva i o tome kako su zadržali kontrolu nad svim ključnim teritorijama, te je nastavio da naglašava kako oni ne žele bosanske Muslimane u svojoj državi.”
(U sljedećem nastavku: Milošević: srpska politika se definiše u Beogradu, a ne na Palama)
Prethodni nastavci:
1. Kako je (nelegalno) pravljena Republika Srpska, https://avangarda.ba/post/type-1/803/Kako_je_(nelegalno)_pravljena_Republika_Srpska
2. SDS je, na čelu s Karadžićem, podjelu BiH započeo još 1991. godine, https://avangarda.ba/post/type-1/805/SDS_je_na_celu_s_Karadzicem_podjelu_BiH_zapoceo_jos_1991._godine
3. 19. decembra 1991. počinje mobilizacija svih srpskih snaga u MUP-u, JNA i TO-u, https://avangarda.ba/post/type-1/806/19._decembra_1991._pocinje_mobilizacija_svih_srpskih_snaga_u_MUP-u_JNA_i_TO-u
4. Srpske snage u BiH činili su: pripadnici MUP-a, VRS-a, JNA, VJ-a, TO-a, MUP-a Srbije, srpskih paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije i iz Bosne,
https://avangarda.ba/post/type-1/812/Srpske_snage_u_BiH_cinili_su:_pripadnici_MUP-a_VRS-a_JNA_VJ-a_TO-a_MUP-a_Srbije_srpskih_paravojnih_snaga_i_dobrovoljackih_jedinica_iz_Srbije_i_iz_Bosne_
