Prvostepena presuda Radovanu Karadžiću izrečena je 24. mart 2016. godine i Karadžić je proglašen krivim na osnovu individualne krivične odgovornosti (član 7(1) Statuta ICTY). Od 11 tačaka optužnice presuđen je po 10 tačaka, a oslobođen je krivice samo po tački 1. optužnice – za genocid u drugim općinama u BiH počinjen tokom 1992. godine. Karadžić je presuđen za sva četiri udružena zločinačka poduhvata: za sveobuhvatni zločinački poduhvat od 1991. do 1995. godine u Bosni i Hercegovini; udruženi zločinački poduhvat za Srebrenicu; udruženi zločinački poduhvat za Sarajevo i udruženi zločinački poduhvat za držanje talaca pripadnika UN-a. Uz to Radovan Karadžić je proglašen krivim za: genocid; progone (zločini protiv čovječnosti); istrebljivanje (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (kršenja zakona ili običaja ratovanja); deportaciju (zločini protiv čovječnosti); nehumana djela – prisilno premještanje (zločini protiv čovječnosti); terorisanje (kršenja zakona ili običaja ratovanja); protivpravne napade na civile (kršenja zakona ili običaja ratovanja); uzimanje talaca (kršenja zakona ili običaja ratovanja). Radovan Karadžić je prvostepenom presudom osuđen je na kaznu zatvora u trajanju od 40 godina. Na ovu presudu Karadžić je uložio žalbu i žalio se na sve nalaze Prvostepenog vijeća. Tužiteljstvo haškog trbunala također je uložilo žalbu i žalilo se na dio presude koji se odnosi na utvrđivanje genocida počinjenog u sedam općina BiH tokom 1992. godine i zatražilo je za Karadžića doživotnu kaznu zatvora.
Drugostepena presuda Radovanu Karadžiću bit će izrečena 20. marta 2019. godine. U nekoliko nastavaka donosimo najvažnije zaključke prvostepene presude koju je Vijeće Haškog tribunala izreklo Karadžiću.
7. Regionalna i opštinska tijela
129. Tokom prve polovine 1991. nekoliko opština u BiH u kojima su Srbi predstavljali većinu ili znatan procenat stanovništva formiralo je nove zajednice opština. Među njima su bile Zajednica opština Bosanske krajine (ZOBK), formirana 25. aprila 1991, Zajednica opština Romanija, formirana 8. maja 1991. i Zajednica opština Istočne i Stare Hercegovine, formirana 27. maja 1991. Na primjer, ZOBK je imao skupštinu, predsjednika i dva potpredsjednika i sekretara. Skupština ZOBK-a imala je ovlaštenje da provodi odluke, zaključke, stavove i druge propise.
130. Otprilike u jesen 1991. nekoliko područja proglasilo se srpskim autonomnim oblastima. To su bile SAO Hercegovina (ranije Zajednica opština Istočne i Stare Hercegovine), Autonomna Regija Krajina (ranije ZOBK), SAO Sjeveroistočna Bosna, SAO Romanija, SAO Sjeverna Bosna i SAO Birač. Skupština bosanskih Srba je 21. decembra 1991. odobrila imenovanje Jovana Čizmovića za koordinatora aktivnosti izvršnih tijela srpskih autonomnih oblasti.
132. Glavni odbor SDS-a je 19. decembra 1991. izdao uputstvo u vezi s opštinama u kojima su Srbi predstavljali većinu stanovništva, koje je označeno kao varijanta A, i u vezi s opštinama u kojima su Srbi predstavljali manjinu, koje je označeno kao varijanta B. Uputstvo s varijantom A i B nalagalo je opštinskim funkcionerima SDS-a da formiraju srpske opštinske institucije u opštinama u kojima su Srbi bili manjina. Ta uputstva su vođe SDS-a prenijele vođama opštinskog SDS-a i opštinskim tijelima. Optuženi (Karadžić) je kopije samog dokumenta distribuirao samo visokim opštinskim funkcionerima, kao što su bili predsjednici opština ili drugi opštinski organi vlasti, na sastanku održanom 20. decembra 1991. ili približno tog datuma, kojem su prisustvovali svi članovi Glavnog odbora i Izvršnog odbora, odbornici, predstavnici opština i članovi Vlade.
133. Uputstvo s varijantom A i B pozivalo je, u prvoj fazi u opštinama varijante A i B, da se sazovu i proglase skupštine srpskog naroda i izvrše pripremne radnje za formiranje opštinskih državnih ili vladinih organa. Prema tom uputstvu, zadaci koji su u njemu izneseni trebalo je da se provedu na cijeloj teritoriji SRBiH ili u svakoj opštini u kojoj je živio srpski narod, u cijelosti u opštinama iz varijante A, a djelimično u opštinama iz varijante B. To uputstvo je, u okviru prve faze, predviđalo formiranje kriznih štabova u opštinama iz varijante A i iz varijante B.
134. U drugoj fazi, Uputstvo s varijantom A i B pozivalo je da se u opštinama iz varijante A i iz varijante B, između ostalog, sazovu sjednice srpske opštinske skupštine, formiraju opštinski izvršni odbori i opštinski državni ili vladini organi, izvrši mobilizacija i prepotčinjavanje svih srpskih policijskih snaga u saradnji s komandom i štabom JNA i obezbjedi provođenje naredbe za mobilizaciju rezervnog sastava JNA i jedinica Teritorijalne odbrane.
135. 14. februara 1992. na proširenoj sjednici Glavnog i Izvršnog odbra SDS-a, optuženi (Karadžić) je govorio o provođenju druge faze Uputstva s varijantom A i B. Predsjednici opštinskih odbora SDS-a, predsjednici i članovi regionalnih odbora, predsjednici skupština i izvršnih odbora opština pozvani su na taj sastanak. Ta diskusija i uputstvo da se provede druga faza prenijeti su opštinskim odborima.
136. 24. marta 1992. Skupština bosanskih Srba verifikovala je odluke brojnih opštinskih skupština o proglašenju novoformiranih srpskih opština, uključujući Vogošću, Srebrenicu, Bratunac, Prijedor, Višegrad, Foču, Brčko i Zvornik. Optuženi je na toj sjednici Skupštine prethodno izjavio sljedeće: “Novoformirane opštine moraju što prije da uspostave svoje organe, da izrade pečate i počnu da funkcionišu. Mora se milicijom, odnosno našim organima stati na granicu.”
a. Krizni štabovi
139. Uputstvo s varijantom A i B nalagalo je opštinskim odborima SDS-a u opštinama iz varijante A i varijante B da u prvoj fazi “odmah (...) formira(ju) krizni štab srpskog naroda u opštini”, koji će uključiti sve članove sekretarijata opštinskog odbora SDS-a, kandidate SDS-a u određenim opštinskim organima (varijanta A) ili kandidate SDS-a u svakom opštinskom organu (varijanta B), poslanike Skupštine srpskog naroda u BiH i članove Glavnog odbora SDS-a iz dotične opštine. Komandant kriznog štaba bio je, u opštinama iz varijante A, predsjednik skupštine opštine ili predsjedavajući izvršnog odbora opštine, a u opštinama iz varijante B, predsjednik opštinskog odbora SDS-a. Takav sastav i rukovođenje kriznim štabovima obezbjeđivali su tijesnu vezu između kriznih štabova i SDS-a i njegovog rukovodstva.
140. 27. marta 1992. na sjednici Skupštine bosanskih Srba, optuženi (Karadžić) je ponovio uputstvo da se “hitno formira(ju)” krizni štabovi u opštinama i da su predsjednici opština i izvršnih odbora “u kriznom štabu najviši”. Optuženi je izjavio sljedeće: “Molim vas da s punim ovlašćenjem Skupštine pristupite disciplinovanju ljudi i organizovanju kriznih štabova, uz uvođenje svih rezervnih oficira i penzionisanih oficira u te štabove da se narod dovede u neki red i da je spreman za odbranu. Isključivo za odbranu.”
141.4. aprila 1992. optuženi (Karadžić) je, kao predsjednik SNB-a, naložio aktiviranje kriznih štabova.
142. 26. aprila 1992. Vlada bosanskih Srba s predsjednikom Vlade Đerićem izdala je “Uputstvo za rad kriznih štabova srpskog naroda u opštinama”, u kojem se navodilo sljedeće: “U ratnim uslovima (Krizni štab) preuzima sve prerogative i funkcije skupština opština, kad one nisu u mogućnosti da se sastanu.” U zapisniku sa sastanka SNB-a i Vlade održanog 27. aprila 1992. navodi se da je “zaključeno (…) da se uradi šire uputstvo kriznim štabovima, koje će obuhvatiti način političkog rada na terenu te organizaciju funkcionisanja vlasti”.
143. Uputstvo od 26. aprila 1992. predviđalo je da krizni štab “koordinira funkcije vlasti radi odbrane teritorija, bezbjednosti stanovništva i imovine, uspostavljanja vlasti i organizacije svih drugih tokova života i rada”. U Uputstvu se takođe navodi da krizni štab, svojom “koordinacijom”, “stvara uslove izvršnom odboru opštine da može vršiti legalnu izvršnu vlast, upravljati privredom i ostalim životnim tokovima”. U Uputstvu se navodi da “(krizni štab svoj rad temelji na ustavnim i zakonskim rješenjima, te odlukama Skupštine, Predsjedništva i Vlade Srpske Republike BiH (SrRBiH)”.
144. Prema Uputstvu od 26. aprila 1992. krizni štab je bio “dužan prikupljati informacije o stanju na terenu i obavještavati i konsultovati nadležne organe Srpske BiH (SrRBiH), odnosno povjerenike Vlade koji se imenuju za sredine i područja posebno ugrožena ratom”.
145. Odnos između kriznih štabova i raznih vojnih snaga u opštinama (jedinica JNA, TO-a, paravojnih jedinica i VRS-a) razlikovao se od opštine do opštine. Međutim, u najmanju ruku, u tom odnosu su svi krizni štabovi bili zaduženi da koordiniraju rad i pružaju podršku. U najmanje jednoj opštini, Zvorniku, lokalni komandant JNA naveden je kao član Kriznog štaba. Osim toga, krizni štabovi su pružali razne vrste pomoći TO-u, na primjer, tako što su pozivali na mobilizaciju u svojim opštinama i pružali finansijsku pomoć.
146. Kako će detaljnije biti razmotreno kasnije u ovoj presudi, krizni štabovi su formirani i postojali su u periodu od 1991. do 1993. u opština relevantnim za optužbe navedene u Optužnici.Krizni štabovi su postojali i u srpskim autonomnim oblastima, uključujući SAO Semberiju i Majevicu, ARK i SAO Birač.
b. Ratna predsjedništva
147. Vlada bosanskih Srba je 23. maja 1992. donijela odluku o ukidanju kriznih štabova. Vlada je zaključila da “treba što prije stvoriti uslove za rad redovnih organa vlasti” i da u opštinama treba formirati ratna predsjedništva. Na prethodnom zajedničkom sastanku SNB-a i Vlade održanom 22. aprila 1992. zaključeno je da Vlada imenuje ratno predsjedništvo i ratne izvršne odbore u svim opštinama u kojima “ne funkcionišu” izvršni odbori.
148. 31. maja 1992. Predsjedništvo je, na osnovu člana 5 Ustavnog zakona o provođenju Ustava SrRBiH, donijelo odluku o obrazovanju ratnih predsjedništava “u opštinama Srpske Republike Bosne i Hercegovine u kojima nisu u mogućnosti da vrše vlast skupština i izvršni organ”. Ratna predsjedništva trebalo je da sačinjava republički povjerenik i predsjednik skupštine opštine ili njegov zamjenik, odnosno predsjedavajući izvršnog odbora ili njegov zamjenik ili građanin iz reda poslanika, odnosno odbornika.
149. U odluci od 31. maja 1992. navodi se da Ratno predsjedništvo, između ostalog, “organizuje, koordinira i usklađuje aktivnosti za odbranu srpskog naroda i uspostavljanje legalnih organa vlasti opštine”; “vrši sve funkcije skupštine i izvršnog organa dok se ne steknu mogućnosti da se ti organi sastanu i rade”; i “stvara i obezbjeđuje uslove za rad vojnih organa i jedinica u odbrani srpskog naroda”.
151. Prema odluci od 31. maja 1992. krizni štabovi u opštinama trebalo je da prestanu s radom danom konstituisanja ratnih predsjedništava. 31. maja 1992. sekretar Izvršnog odbora SDS-a poslao je SAO Hercegovini, SAO Romaniji – Birču i SAO Semberiji obavještenje u kome se navodi da se krizni štabovi, čija struktura i način rada su utvrđeni Uputstvom od 26. aprila 1992. ukidaju odlukom od 31. maja 1992. i da se, umjesto njih, formiraju ratna povjereništva/predsjedništva u opštinama u vrijeme neposredne ratne opasnosti ili ratnog stanja. U tom obavještenju se navodi da je dužnost primalaca, do tada predsjednika regionalnih kriznih štabova, a sada ratnih povjerenika, da obezbijede provođenje odluke od 31. maja 1992. i nalaže im se da direktno kontaktiraju Predsjedništvo ukoliko budu imali neka zapažanja ili sugestije u vezi s tim.
152. Dokumenti kao što su izvještaji, uputstva i zapisnici sa sastanaka ukazuju na to da su ratna predsjedništva postojala, između ostalog, u sljedećim opštinama: Vogošća, Brčko, Ključ, Zvornik, Sanski Most, Ilidža i Prijedor.
c. Ratna povjereništva
153. 10. juna 1992, Predsjedništvo je, na osnovu člana 5 Ustavnog zakona o provođenju Ustava SrRBiH, donijelo odluku o formiranju ratnih povjereništava u opštinama SrRBiH “koje su zahvaćene ratom i u kojima prijeti ratna opasnost”.
156. Dokumenti, kao što su potvrde imenovanja, naređenja, izvještaji ili zapisnici sa sastanaka, ukazuju na postojanje ratnih povjereništava, između ostalog, u Foči, na Palama, u Zvorniku, Vlasenici, Bratuncu, Novom Sarajevu, Vogošći i Ilidži. Na primjer, u odluci Ratnog povjereništva Vogošća navodi se da ono sarađuje s civilnim i vojnim, opštinskim i republičkim organima vlasti kako bi obezbijedilo da opštinski, civilni i vojni organi izvršavaju svoje obaveze u skladu sa zakonskim propisima.
157. Predsjedništvo je u junu 1992. imenovalo državne povjerenike, među kojima Nikolu Poplašena za Vogošću, Vojislava Maksimovića za Foču i Dragana Đokanovića za Zvornik, Bratunac i Vlasenicu.
158. 17. decembra 1992. Skupština bosanskih Srba donijela je odluku o prestanku važenja odluke o obrazovanju ratnih povjereništava u opštinama za vrijeme neposredne ratne opasnosti ili ratnog stanja.
(U sljedećem nastavku: Srpske snage u BiH činili su: pripadnici MUP-a, VRS-a, JNA, VJ-a, TO-a, MUP-a Srbije, srpskih paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije i iz Bosne)
(U sljedećem nastavku: Srpske snage u BiH činili su: pripadnici MUP-a, VRS-a, JNA, VJ-a, TO-a, MUP-a Srbije, srpskih paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije i Bosne)
Prethodni nastavci:
1. Kako je (nelegalno) pravljena Republika Srpska (https://avangarda.ba/post/type-1/803/Kako_je_(nelegalno)_pravljena_Republika_Srpska)
2. SDS je, na čelu s Karadžićem, podjelu BiH započeo još 1991. godine, https://avangarda.ba/post/type-1/805/SDS_je_na_celu_s_Karadzicem_podjelu_BiH_zapoceo_jos_1991._godine
