Prvostepena presuda Radovanu Karadžiću izrečena je 24. mart 2016. godine i Karadžić je proglašen krivim na osnovu individualne krivične odgovornosti (član 7(1) Statuta ICTY). Od 11 tačaka optužnice presuđen je po 10 tačaka, a oslobođen je krivice samo po tački 1. optužnice – za genocid u drugim općinama u BiH počinjen tokom 1992. godine. Karadžić je presuđen za sva četiri udružena zločinačka poduhvata: za sveobuhvatni zločinački poduhvat od 1991. do 1995. godine u Bosni i Hercegovini; udruženi zločinački poduhvat za Srebrenicu; udruženi zločinački poduhvat za Sarajevo i udruženi zločinački poduhvat za držanje talaca pripadnika UN-a. Uz to Radovan Karadžić je proglašen krivim za: genocid; progone (zločini protiv čovječnosti); istrebljivanje (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (kršenja zakona ili običaja ratovanja); deportaciju (zločini protiv čovječnosti); nehumana djela – prisilno premještanje (zločini protiv čovječnosti); terorisanje (kršenja zakona ili običaja ratovanja); protivpravne napade na civile (kršenja zakona ili običaja ratovanja); uzimanje talaca (kršenja zakona ili običaja ratovanja). Radovan Karadžić je prvostepenom presudom osuđen je na kaznu zatvora u trajanju od 40 godina. Na ovu presudu Karadžić je uložio žalbu i žalio se na sve nalaze Prvostepenog vijeća. Tužiteljstvo haškog trbunala također je uložilo žalbu i žalilo se na dio presude koji se odnosi na utvrđivanje genocida počinjenog u sedam općina BiH tokom 1992. godine i zatražilo je za Karadžića doživotnu kaznu zatvora.
Drugostepena presuda Radovanu Karadžiću bit će izrečena 20. marta 2019. godine. U nekoliko nastavaka donosimo najvažnije zaključke prvostepene presude koju je Vijeće Haškog tribunala izreklo Karadžiću.
Političke i ustavne strukture bosanskih Srba
1. Srpska demokratska stranka (SDS)
a. Osnivanje
58. SDS je osnovan 12. jula 1990. na osnivačkoj skupštini u Sarajevu. Osnovan je pred prve višestranačke izbore u SRBiH, koji je trebalo da se održe u novembru 1990. Skupština je izabrala optuženog (Karadžića) za predsjednika stranke i on je ostao njen predsjednik sve do 1995. Optuženi je održao govor u kojem je naveo ciljeve stranke, koji su uključivali “federativnu Jugoslaviju i njoj ravnopravnu federalnu Bosnu i Hercegovinu”. Optuženi je, takođe, naveo da će stranka biti organizovana na republičkom, regionalnom, podregionalnom, opštinskom i mjesnom nivou, pri čemu će regionalni i niži odbori biti “potpuno autonomni u pogledu lokalnih političkih procjena i personalnih rješenja”.
62. Dužnosti Glavnog odbora obuhvatale su izbor članova Izvršnog odbora i pripremu prijedloga svih zakona i odluka koje je usvajala Skupština stranke. Glavni odbor je izrađivao politiku SDS-a i donosio važne političke odluke. Optuženi (Karadžić) je bio ex officio predsjednik Glavnog odbora SDS-a. Krajišnik je postao član Glavnog odbora u julu 1991. Prema jednoj novoj odredbi stranačkog statuta koja je usvojena 12. jula 1991. predsjednik stranke mogao je da predlaže i praktično bira trećinu članova Glavnog odbora.
63. Dužnosti Izvršnog odbora uključivale su pripremu materijala za korištenje od strane Glavnog odbora i provođenje njegovih odluka. 31. jula 1991. Rajko Dukić, koga je optuženi predložio, jednoglasno je izabran za predsjednika Izvršnog odbora. Dukić je u tom svojstvu trebalo da provede formiranje i rad stručnog aparata stranke. Radomir Nešković je izabran za zamjenika predsjednika Izvršnog odbora tog istog dana. Optuženi je prisustvovao nekim sjednicama Izvršnog odbora.
64. Predsjednik SDS-a je po statutu imao ovlaštenja koja su 1991. uključivala predstavljanje SDS-a, sazivanje Skupštine SDS-a, Glavnog odbora i Izvršnog odbora i koordiniranje rada organa i tijela SDS-a. Predsjednik je bio najvažnija, centralna institucija stranke.
65. Još jedno tijelo, koje je proisteklo iz SDS-a, bio je Srpski poslanički klub, klub poslanika SDS-a u Skupštini SRBiH. Na čelu Kluba poslanika bio je Vojo Maksimović. Optuženi je, kao vođa stranke, prisustvovao sastancima Kluba poslanika. Članovi Kluba poslanika su 24. oktobra 1991. formirali Skupštinu srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Radomir Nešković je Klub poslanika opisao kao “konstitutivni organ koji je donosio konstitutivne akte kojima je utemeljena Republika Srpska”.
c. Organizacija i struktura
67. Još jedna ključna odlika organizacije SDS-a krajem 1991. i tokom 1992. bilo je kolektivno rukovođenje u formi donošenja odluka u malim grupama, a što je najvažnije, saradnja četvoro glavnih rukovodilaca – optuženog (Karadžića), Krajišnika, Biljane Plavšić i Koljevića.
70. Od 1990. do 1995. optuženi je bio na čelu hijerarhijske strukture SDS-a.
d. Početne akcije
72. U prvim mjesecima 1991. SDS je počeo da organizuje opštine u BiH sa srpskom većinom u zajednice opština, raskinuvši u nekim slučajevima veze s prijašnjim zajednicama opština. Vođe SDS-a pravdale su to udruživanje opština ekonomskom nužnošću.
73. U jednom povjerljivom dokumentu SDS-a, od 23. februara 1991, razmatraju se konkretni koraci koje treba preduzeti u slučaju da BiH krene u nezavisnost. U tom slučaju, opštinske vlasti moraju obezbijediti da se isključivo primjenjuju jugoslovenski (savezni) zakoni, stavljanjem van snage provođenje republičkih propisa. Tu politiku je usvojio Klub poslanika SDS-a i objavio u dokumentu od 10. juna 1991.
74. Krajem 1991. SDS je počeo da provodi politiku “regionalizacije”. Ona se sastojala od stvaranja “regija” u kojima su Srbi bili relativno većinsko stanovništvo. U jesen 1991. SDS je takođe vršio pripreme za formiranje srpskih opština i kriznih štabova srpskih opština, na opštinskom nivou.
75. 16. septembra 1991, Izvršni odbor SDS-a odobrio je imenovanje Štaba za regionalizaciju. Najmanje tri zajednice opština – Istočna i Stara Hercegovina, ARK i Romanija – postale su srpske autonomne oblasti (SAO) u septembru 1991. U periodu od septembra do novembra 1991. formirano je još srpskih autonomnih oblasti: Semberija-Majevica, Sjeverna Bosna i Birač. 24. februara 1992. Izvršni odbor SDS-a postavio je “koordinatore” za srpske autonomne oblasti. Na primjer, Izvršni odbor SDS-a imenovao je Radislava Vukića, člana Izvršnog odbora SDS-a, za koordinatora za SAO Krajinu.
2. Skupština bosanskih Srba
77. Poslanici, bosanski Srbi u Skupštini SRBiH proklamovali su 24. oktobra 1991. zasebnu Skupštinu srpskog naroda i za predsjednika Skupštine izabrali Krajišnika. Novoformirana Skupština u suštini je predstavljala novu formu Kluba poslanika SDS-a, a u zapisniku i stenogramu s prve sjednice Skupštine navodi se da je to sjednica Kluba poslanika.
79. To zakonodavno tijelo, kojim su predsjedavali predsjednik i dva potpredsjednika, imalo je ovlaštenja da donosi zakone i utvrđuje visinu budžeta i teritorijalnu organizaciju republike. Skupština je takođe mogla da raspisuje referendume i izbore.
81. Skupština bosanskih Srba bila je zadužena da vrši kontrolu nad pitanjima u nadležnosti Vlade bosanskih Srba. Ona je birala predsjednika Vlade i glasala o imenovanju ministara u Vladi. Pored toga, u Skupštini se raspravljalo o radu Vrhovnog suda, javnog tužilaštva i o ustavnosti republičkih zakona prema mišljenju Ustavnog suda. Skupština je takođe imala zadatak da sarađuje sa skupštinama drugih republika, autonomnih pokrajina i opština putem razmjene informacija i posjeta poslanika Skupštine.
84. Skupština je bila važan forum putem kojeg su se poslanici informisali o politici, planovima i instrukcijama, između ostalog, da bi ih širili na terenu. Opštinska tijela su izvještavana o sjednicama Skupštine i odlukama koje su tamo donesene. Na primjer, na 7. sjednici Skupštine, optuženi (Karadžić) je zatražio da poslanici u Krajini “dosta rade sa našim ljudima tamo, sa strankom, da se objašnjavaju strateški ciljevi i da se objašnjava naša taktika iz dana u dan” i rekao da je “(poslanik (…) predstavnik i nosilac najviše vlasti predstavničke“, ali “u isto vrijeme mora da bude odgovoran prema ovoj skupštini koja je ovdje”.
85. Na sjednicama Skupštine, poslanici su referisali o događajima u opštinama. Optuženi je na 12. sjednici Skupštine, održanoj 24. marta 1992, izjavio sljedeće: Gospoda poslanici će (…) sada, u ovom periodu, kada se stvara država i kad se postavlja na noge, po mom mišljenju i na moju molbu, ako se Skupština tako složi, morati biti stubovi naše vlasti tamo gdje se nalaze. Dakle, moraju permanentno biti u kontaktu s predsjednicima opština na uspostavljanju vlasti.
86. Izjave poslanika ukazuju na to da su oni davali Skupštini određeni stepen vlasti nad opštinskim tijelima. Na 8. sjednici Skupštine, govoreći o “raskolu” u Bosanskoj Krajini, Vojo Kuprešanin je rekao da je Skupština “za nas vrhovna vlast jer može da poništi sve naše odluke”. Optuženi (Karadžić) je prije toga, na istoj sjednici, rekao sljedeće: “Vrhovna vlast srpskog naroda je ova Skupština, u BiH. (…) Ova Skupština ima ovlašćenja da poništi sve odluke svake srpske skupštine u BiH i Regionalne skupštine.”
87. Skupština je formirala mnoge državne političke organe bosanskih Srba, uključujući Savjet za nacionalnu bezbjednost, tročlano i petočlano Predsjedništvo i jednog predsjednika, Ministarski savjet i Vladu, kao i pravosudni sistem.
3. Savjet za nacionalnu bezbjednost (SNB)
89. Optuženi (Karadžić) je bio predsjednik SNB-a. Članovi SNB-a ex officio bili su i predsjednik Skupštine bosanskih Srba, predsjednik Vlade SrRBiH, kao i ministri za odbranu i unutrašnje poslove.
91. SNB i Vlada su u aprilu 1992. donijeli jedan broj odluka u vezi s TO-om: 15. aprila 1992, SNB i Vlada su odlučili da ministar odbrane organizuje TO i rukovodi njime do imenovanja njegovog komandanta. 22. aprila 1992. SNB i Vlada su odlučili da predsjednik SNB-a koordinira pitanja vezana za komandovanje snagama TO-a. Oni su takođe usvojili zaključak da Štab TO-a SrRBiH imenuje komandante štabova u regijama, opštinama i gradovima. 24. aprila 1991. SNB je odlučio da formira gradski štab TO-a koji su činili komandanti opštinskih TO-a, pri čemu je optuženi bio zadužen za “realizaciju odluke”. 27. aprila 1992, na zajedničkoj sjednici, odlučeno je da se plate za pripadnike TO-a obezbijede uz pomoć skupština opština.
92. U aprilu 1992. SNB je opštinskim kriznim štabovima i TO-u izdavao naloge i od njih primao izvještaje.
93. 24. aprila 1992, na sastanku s Vladom SrRBiH, SNB je odlučio da “razmjenu ratnih zarobljenika po obavljenom poslu organa unutrašnjih poslova preuzima Ministarstvo pravde”. Na tom istom sastanku, SNB je odlučio da formira Državnu komisiju za ratne zločine i da sačini uputstva za rad te komisije. 8. maja 1992, na zajedničkoj sjednici SNB-a i Vlade SrRBiH odlučeno je da se formira državna komisija za pomoć izbjeglicama.
94. Što se tiče struktura veze, u aprilu 1992. SNB i Vlada naložili su ministrima unutrašnjih poslova i narodne odbrane da “svakodnevno podnose izvještaje o situaciji na terenu, o utvrđivanju eventualne odgovornosti i preduzimanju mjera”, a da ministar unutrašnjih poslova “svakodnevno podnosi izvještaj o bezbjedonosnoj situaciji na teritoriji (SrRBiH)”.
95. SNB je praktično prestao da održava sjednice i vrši centralnu ulogu otprilike u maju 1992, kada je formirano Predsjedništvo.
4. Predsjedništvo, ratno predsjedništvo, predsjednik
a. Osnivanje
96. 12. maja 1992. Skupština bosanskih Srba je osnovala tročlano Predsjedništvo i za članove Predsjedništva izabrala optuženog (Karadžića), Biljanu Plavšić i Koljevića. Predsjedništvo je potom izabralo optuženog za predsjednika Predsjedništva. Predsjednik Predsjedništva je bio zadužen da izdaje naređenja, usvaja i predočava odluke i komanduje VRS-om u ime Predsjedništva.
97. 2. juna 1992, ili približno tog datuma, Predsjedništvo je prošireno na pet članova i u njemu su bili i predsjednik Vlade, Branko Đerić, i predsjednik Skupštine bosanskih Srba, Krajišnik. 6. jula 1992. petočlano Predsjedništvo je između sebe podijelilo zaduženja: vojna pitanja pripala su optuženom, međunarodni odnosi, kao i pitanja informisanja i propaganda, pripali su Koljeviću; Biljana Plavšić bila je zadužena, između ostalog, za kontakte s UNPROFORom, osim kada je riječ o vojnim pitanjima, kao i za pitanja vezana za izbjeglice i humanitarnu pomoć; Krajišnik je bio zadužen za pitanja povjerenika i privrede; a pitanja vezana za snabdijevanje pripala su Đeriću. Predsjedništvo koje se sastajalo od 2. juna do 17. decembra 1992. ponekad se navodi kao “Ratno predsjedništvo”, zato što se smatralo da su sjednice održavane “u neposrednoj ratnoj opasnosti”, kako se navodi u nekim zapisnicima sa sjednica iz tog perioda. 17. decembra 1992. Skupština bosanskih Srba usvojila je “Deklaraciju o završetku rata”, kojom je proglasila da je za RS završen rat u bivšoj BiH.
98. 17. decembra 1992. Skupština bosanskih Srba je umjesto Predsjedništva imenovala jednog predsjednika i dva potpredsjednika Republike. Skupština je optuženog izabrala za predsjednika RS-a, a Biljanu Plavšić i Koljevića za potpredsjednike.
5. Ministarski savjet
103. 21. decembra 1991. Skupština bosanskih Srba formirala je Ministarski savjet. Ministarski savjet se sastojao od predsjednika, 18 ministara i pet predsjednika vlada srpskih autonomnih oblasti koji su određivani ex officio. Mnogi od članova imenovanih 21. decembra 1991. bili su na dužnostima u ministarstvima zajedničke Vlade BiH. Ministarski savjet je funkcionisao kao izvršni organ Skupštine bosanskih Srba.
104. 11. januara 1992. Ministarski savjet je održao prvu sjednicu, na kojoj je formirao privremene komisije za ekonomsku i razvojnu politiku, za društvene djelatnosti i za unutrašnju politiku, pravosuđe i upravu. Prema zapisniku sa sjednice, Ministarski savjet je takođe raspravljao o “(realizaciji) zadataka koji proizilaze iz Deklaracije o proglašenju Republike srpskog naroda BiH” i utvrdio prioritete koji proističu iz Deklaracije, kao što su “utvrđivanje etničkog prostora i formiranje organa vlasti na tom prostoru, kao i ekonomsko razvlašćivanje postojeće vlasti u (SRBiH)”. Sjednici su prisustvovali optuženi kao predsjednik SDS-a, Krajišnik kao predsjednik Skupštine bosanskih Srba, sekretar Skupštine bosanskih Srba, predsjednik Izvršnog odbora SDS-a, predsjednik Vijeća opština Skupštine SRBiH i Biljana Plavšić – član Predsjedništva SRBiH.
105. Na drugoj sjednici, održanoj 17. januara 1992, Ministarski savjet je razmatrao prijedlog radnog programa Savjeta i diskutovao o potrebi da se što prije usvoji Ustav Republike i konsoliduje i organizuje teritorija regija, uključujući putem formiranja novih opština.
106. Ministarski savjet je, prema Ustavnom zakonu koji je Skupština bosanskih Srba usvojila 28. februara 1992. trebalo da ostvaruje prava i dužnosti Vlade dok Vlada ne bude izabrana i dok ne počne da funkcioniše, i praktično je bio preteča Vlade bosanskih Srba.
107. Na 13. sjednici, održanoj 24. marta 1992, Skupština bosanskih Srba je donijela odluku kojom je razriješila dužnosti Ministarski savjet Skupštine bosanskih Srba i izabrala članove prve Vlade bosanskih Srba.
6. Vlada bosanskih Srba
a. Osnivanje
108. Iako je Đerić bio član Vlade BiH, Biljana Plavšić ga je predložila za predsjednika Vlade bosanskih Srba. Srbe koji su bili na ministarskim funkcijama u Vladi BiH Skupština bosanskih Srba postavila je za ministre na ekvivalentnim dužnostima u Vladi bosanskih Srba. U slučajevima kada nijedan Srbin nije bio na dužnosti ministra ili zamjenika ministra u Vladi BiH, predsjednik Vlade je Skupštini bosanskih Srba trebalo da predloži kandidate za ministre u Vladi bosanskih Srba.
109. 24. marta 1992. Skupština bosanskih Srba izabrala je Đerića za predsjednika Vlade, Aleksu Buhu za ministra spoljnih poslova i Miću Stanišića za ministra unutrašnjih poslova u Vladi SrRBiH. Skupština je na istoj sjednici naložila Vladi da pripremi i Skupštini podnese na usvajanje operativni plan “preuzimanja i funkcionisanja vlasti na teritoriji Srpske Republike Bosne i Hercegovine”.
110. U prvim danima aprila 1992, poslije međunarodnog priznavanja BiH kao nezavisne države i nakon početka sukoba, rukovodstvo bosanskih Srba prešlo je na Pale, udaljeno dvadesetak kilometara od Sarajeva. Od 15. aprila 1992. Vlada je održavala redovne sjednice na Palama zajedno s članovima novog SNB-a. Hotel “Kikinda” funkcionisao je kao sjedište institucija bosanskih Srba, odnosno Skupštine, Predsjedništva i Vlade, do juna 1992.
111. Vlada je zasjedala na nekoliko zajedničkih sjednica sa SNB-om u aprilu i maju 1992. Od otprilike 18. maja 1992. Vlada je počela da zasjeda samostalno.
d. Početne akcije
122. Vlada se takođe bavila pitanjem napuštenih kuća i stanova u opštinama, kao i pitanjem muslimanske imovine uopšte. Vlada je slala pojedine ministre u obilazak opštinskih skupština kako bi bila u toku sa situacijom.
(U sljedećem nastavku: 19. decembra 1991. počinje mobilizacija svih srpskih snaga u MUP-u, JNA i TO-u)
Prethodni nastavak:
Kako je (nelegalno) pravljena Republika Srpska (https://avangarda.ba/post/type-1/803/Kako_je_(nelegalno)_pravljena_Republika_Srpska)
