Zloglasni Die Stasi, odnosno državna bezbjednost nekadašnje Istočne Njemačke koja je samu sebe prozvala Njemačkom demokratskom republikom (DDR) je bio i “štit i mač partije”. Jer, u svakoj partitokratiji vrijedi zlatno pravilo francuskog kralja Luja XIV – država to sam ja (L’Etat c’est moi). Na sličan način na koji se i “naši” političari pozivaju na državatvornost (bošnjački na bosansku) ili je pak prizivaju (srpska i hrvatska elita) i na koncu konca sami sebe izjednačavaju sa državom, tj. sa njenim “mačom i štitom”.

Štazi je vjerno služio ideologiji tadašnje i jedine partije u DDR-u SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschland) koja je samu sebe predstavljala kao antifašistički zaštitni zid, na sličan način na koji i ovdašnje partitokratije sebe stavljaju u poziciju stalne odbrane od tamo nekakvih prijetnji, koji se zapravo i ne vide s onu stranu naših berlinskih zidova.

Kadrovska politika sve rješava

Štazi je bio jedan razgranat aparat nadziranja vlastitih građana, jer je vladalo zlatno pravilo: svako je potencijalni neprijatelj dok se ne dokaže suprotno. Surovije tehnike kažnjavanja su se postepeno zamjenjivale onim suptilnijim kako je Štazi rastao, budući da se princip fukoovskog nadziranja i kažnjavanja bazirao na represalijama koje spolja često nisu ni mogle biti prepoznate kao takve. U tome je ležala i njegova moć i snaga, na stalnom ali često nevidljivom nadziranju. Smatra se da je na 100 građana dolazio jedan djelatnik Štazija, daleko pa i nepojmljivo više nego u tajnim službama bilo koje socijalističke zemlje, uključujući i SSSR iz svojih najmračnijih perioda.

Štazi je imao još neke specifikume. Njega nije činio samo vlastiti, tvrdokorni kadar koji je ostao vjeran Staljinovoj devizi da kadrovksa politika sve riješava. Štazi je imao i nešto što nije bila jednostavna mreža doušnika, već nešto što se birokratizovanim štazijevim riječnikom nazivalo nezvanični saradnik (Inoffiziele Mitarbeiter). Ovi su prikupljali informacije o tzv. raspoloženju u narodu da bi se spriječila bilo kakva politička ili ideološka diverzija. No, dobijali su i konkretnije zadatke, kao što su prikupljanje podataka o planovima i metodama određenih neprijatelja socijalizma, ali na takav način da su činili zapravo nevidljivu armiju iz sjene.

Među ovim saradnicima bilo je i maloljetnih osoba, što karijerista, što onih koji su se iskreno divili Štazijevim prvoborcima čiji su vrh činili komunisti iz perioda Vajmarske republike, a kasnije i Trećeg rajha. Štazi je izgradio i mrežu tzv. društvenih saradnika za sigurnost (Gesellschaftliche Mitarbeiter für Sicherheit) no ovi su samo mjestimično bili uključeni u operacije Štazija. Više su služili da kao tzv. uzorni građani (Musterbürger) skrenu pažnju sa društvenih mana i problema, najčešće kroz tzv. progresivne i ofanzivne javne nastupe.

Među posebnim metodama Štazija je bio tzv. Die Zersetzung, odnosno psihičko slamanje neprijatelja koji se nije mogao pridobiti nazad. U te svrhe su najčešće korištene metode kao što su društvena izolacija, profesionalni neuspjesi, širenje glasina i dezinformacija o osobi (npr. da je homoseksualac, kriminalac, da živi nemoralnim životom, da je u kontaktu sa desnim ekstremistima, i sl.), pisanje anonimnih pisama, anonimni pozivi, itd. Za realizaciju ovih medota korišteni su najčešće nezvanični, a i tzv. društveni saradnici da bi oko osobe stvorili klimu nepovjerenja i na kraju je izolovali od prijatelja, rodbine, komšija… Ova tehnika je dovodila često do psihičkog sloma osobe kroz sistem gubljenja povjerenja u samog sebe, a nerijetko i do suicida.

Idealni građanin po mjeri ove ili one ideologije

Zašto uopšte ova priča o Štaziju u kontekstu bh. društva? Jednostavno. Zato što je ovdašnja elita izgradila pravi sistem polunevidljivog nadziranja i kažnjavanja: ona ima vlastite neformalne saradnike koji su doista nevidljivi, ali koji ovdašnjim partitokratijama rado daju potrebne informacije o tzv. (ne)raspoloženju u narodu. U neformalne saradnike možemo ubrojiti i medije, tačnije medijski spin koji se koristi u svrhu socijalnog uništenja ovog ili onog “neprijatelja”. A bez znanja ili ne, i agencije za sondažu javnog mnjenja mogu poslužiti u ove svrhe, pogotovo ako se rade po stranačkoj narudžbi.

U tzv. društvene saradnike možemo ubrojiti npr. naučne radnike koji, bez da se to jasno primijeti, služe ovoj ili onoj partiji, ovoj ili onoj ideologiji. Kao i različita udruženja (ne samo monoetnička, već nažalost i multietnička), a koja mogu služiti kao uzor, tj. slika idealnog građanina po mjeri ove ili one ideologije. Svi oni se često, svjesno ili nesvjesno, a to je možda ključna razlika u odnosu na istočnonjemački Štazi, uključuju zdušno u akciju socijalne izolacije pa i uništenja nepoželjne osobe, najčešće pojedinca, koji je npr. bio prisutan u javnosti, ali je počinio nekakav “verbalni delikt” za koji ni sam, možda, nije svjestan, budući da živimo u kvazipluralnom društvu u kome, navodno, nema ideološkog jednoumlja, a u šta je naivni individuum vjerovao bukvalno.

Stoga je naš Štazi daleko opasniji, jer je manje vidljiv, a i ozvaničen. On je metafora, tačnije hiperbola društva u raspadanju kojem su potrebne ovakve strategije da bi potvrdilo da uopšte i postoji. A potrebni su mu i neprijatelji, jer u protivnom ne bi bio “štit i mač” poluraspadnutog društva i još raspadnutijih partija. Sama činjenica da je među nezvaničnim saradnicima Štazija bilo i djece od 11 godina, i ne mali broj maloljetnika između 15 i 17 godina, nedvojbeno podsjeća na neke naše uzorne mladeži koje su, što iz karijerizma, što iz ideala, spremne da se stave u prilog službe našem nevidljivom Štaziju, ili bolje rečeno štazijima. To da ih ima nekoliko, još više ide u prilog tezama o fingiranom političkom pluralizmu bh. društva. A laži ovog loše odglumljenog pluralizma, svakako doprinose i gore opisani nezvanični i društveni saradnici.

(Napomena: Potrebni i korišteni podaci o Štaziju uzeti su iz knjige Was war die Stasi? Einblicke in das Ministerium für Staatssicherheit der DDR, koji su priredili Karsten Dümmel i Melanie Piepenschneider, a objavila izdvačka kuća Fondacije Konrad Adenauer iz Berlina).