Damira Imamovića ne treba posebno predstavljati i čak i oni koji ga ne vole slušati, znaju da je on unuk slavnog pjevača sevdalinke Zaima Imamovića i sin, također poznatog, Nedžada Imamovića. To nužno ne znači da je Damiru Imamoviću bilo lakše da se za njega “pročuje”, nego mu je to, zbog prirodnog upoređivanja, moglo predstavljati teret. Naime, od početka svoje karijere Imamović je, pored poklonika i fanova, stekao i veliki broj kritičara i onih kojima se nije dopadao njegov način interpretiranja sevdalinke.

Šta znači pjevati sevdalinku na pravi način?

Sjećam se jedne forumske rasprave od prije nekoliko godina, a kojoj je povod bio jedan Imamovićev intervju. Pored uobičajenih uvreda i govora mržnje koji se javljaju na takvim mjestima, Imamovića se, zbog načina na koji je izvodio pjesme, optužilo da je iznevjerio svoje prethodnike i sam žanr sevdalinke. Ova optužba, zapravo, sadrži bitna pitanja, a ona glase: šta je sevdalinka i šta znači pjevati sevdalinku na pravi način?

Sevdalinka je u BiH jedan od onih pojmova koji se prirodno podrazumijevaju i za koje svako misli da zna šta predstavljaju. Logično je pretpostaviti da je Damir, znajući više o tome, osjetio potrebu da ljudima ponudi odgovore i pokaže šta sve sevdalinka (ni)je. To ga je već na startu stavilo u nezavidnu poziciju jer mu nije bilo dovoljno da “samo” pjeva i komponuje, makar i bio inovativan u tome, nego se poduhvatio i toga da sevdalinku očisti od značenja koje je zadobila tokom vremena. A to nije bio lak posao.

Prvo se sevdalinka, kako autor navodi, vezivala s pojmom “slavenske duše” koja, navodno, više osjeća, a s promjenom geopolitičkih i historijskih okolnosti, čini se da se sevdalinka prirodno povezala s “bosanskom dušom”. Čak i samo spominjanje riječi “sevdalinka” kod ljudi proizvodi emotivnu reakciju i u tome se svako “izopačenje” slike, koju oni imaju o njoj, može smatrati uvredljivim ili čak blasfemičnim

Radi se o jednom od onih pojmova oko kojih se u kolektivnoj svijesti gradio ideološki konstrukt nacionalnog identiteta i to u različitim vremenskim periodima. Prvo se sevdalinka, kako autor navodi, vezivala s pojmom “slavenske duše” koja, navodno, više osjeća, a s promjenom geopolitičkih i historijskih okolnosti, čini se da se sevdalinka prirodno povezala s “bosanskom dušom”. Čak i samo spominjanje riječi “sevdalinka” kod ljudi proizvodi emotivnu reakciju i u tome se svako “izopačenje” slike, koju oni imaju o njoj, može smatrati uvredljivim ili čak blasfemičnim.

Utoliko je sama redekonstrukcija pojma morala biti bolja i uvjerljivija (iako “nacionalistički” um baš ni ne mari za naučne argumente) i iza Damirovog teksta stoje godine predanog rada, zalaganja i posvećenosti. Međutim, iz samog stila kojim je pisana knjiga Sevdah, ne naslućuje se da je to autoru bio veliki problem. Iako je tekst najbliži naučnom radu usmjerenom prema široj publici, Imamovićeva studija je pitka i lako se čita, a velika količina podataka ne smeta čitanju.

Ljubav i crna žuč

Pratimo povijesno kulturološki razvoj sevdalinke od Otomanskog perioda do perioda nezavisnosti BiH, tj. razvoj lirske i izvedbene forme jednim dijelom narodne, jednim autorske, koja je tek kasnije dobila to ime, jer je termin “sevdalinka” relativno nov. Imamović nam pokazuje relativnost samog pojma, koji ne samo da u značenju koje ima datira tek iz 20. vijeka, nego je i etimološki spoj arapskog i starogrčkog (arapska riječ za ljubav se spojila sa značenjem “crna žuč” koja je sačinjavala tijelo melanholika u drevnoj Galenovoj klasifikaciji ljudi na četiri tipa), ali se i pored toga u nacionalističkoj svijesti gotovo esencijalistički veže za pjesmu od njenog nastanka. Čak je i sama verzija riječi “sevdalinka”, srpska dok su Muslimani koristili “sevdahlinka”.

Imamović navodi mnoštvo, za prosječnog čitatelja, nepoznatih i egzotičnih detalja. Tako saznajemo da su prve ploče sa sevdalinkama snimljene u austrougarskom periodu i da su sevdalinke pjevali i romski i jevrejski pjevači, potom da se za prve izvođače sevdalinki nije vezivala “moralna čistota”, nego se sevdalinka “moralizira” tek za vrijeme Kraljevine SHS i razvojem (malo)građanske kulture 20-ih godina prošlog stoljeća. Zanimljivo je da je način izvođenja prolazio kroz stalne transformacije ovisno od zahtjeva vremena, pa je jedno vrijeme u načinu pjevanja dominirao bel canto stil. Dalje, za razvoj sevdalinke presudan značaj imao je radio, prvo Radio Beograd pa Radio Sarajevo – koji je označio zlatnu eru sevdaha. Opadanje popularnosti sevdah doživljava u osamdesetim s pojavom novokomponovane narodne muzike.

Imamović nam pokazuje relativnost samog pojma, koji ne samo da u značenju koje ima datira tek iz 20. vijeka, nego je i etimološki spoj arapskog i starogrčkog (arapska riječ za ljubav se spojila sa značenjem “crna žuč” koja je sačinjavala tijelo melanholika u drevnoj Galenovoj klasifikaciji ljudi na četiri tipa), ali se i pored toga u nacionalističkoj svijesti gotovo esencijalistički veže za pjesmu od njenog nastanka. Čak je i sama verzija riječi “sevdalinka”, srpska dok su Muslimani koristili “sevdahlinka”

U izdavačkoj kući Vrijeme su napravili dobar posao s grafičkim i vizuelnim rješenjem knjige i čitalac dok čita sve vrijeme može pratiti skenirane slike i materijale koje je Imamović koristio pri pisanju teksta.

Bitno je istaći da Imamović, pored odličnog poznavanja materije i vještog baratanja njome u predstavljanju hronologije razvoja, uvijek nastoji ukazati i na ideološki kontekst u kojem je određena građa koju je koristio nastajala, te na uvjerenja samog autora. Na jednom mjestu, spominjući stare pjesmarice, piše: “Materijali koje ćete (ili nećete!) u njima naći, naslovi, redoslijed i grupiranje pjesama, sve je to proizvod redaktorskog rada koji je uvijek – politički!” A ovo je veoma bitno imati na umu prilikom baratanja s bilo kojom građom iz prošlosti.
Ono što, takođe, plijeni pažnju u Imamovićem tekstu jeste odsustvo patosa. Naime, čini mi se da smo naviknuti da tekstovi koji se bave sevdalinkama i sami budu sentimentalni, kao da njihovi autori nastoje da u njima radije izraze “uzvišene emocije” koje su u njima pjesme izazvale, nego da se emotivno odmaknu i napišu objektivan tekst. Imamović i u tome uspijeva i bez obzira koliko patosa i “fine emocije” unosio u izvedbu svojih pjesama, ovdje je prvenstveno “racionalan” autor, iako se ljubav koju osjeća prema svome poslu, itekako, osjeti.

Za gradom jabuka

Ivan Lovrenović je u predgovoru knjizi “Za gradom jabuka – 200 najljepših sevdalinki”, napisao: “Da u našoj pučkoj umjetnosti nije stvoreno ništa drugo osim ljubavne pjesme zvane sevdalinka, bilo bi to dovoljno za punovrijednu zastupljenost u zamišljenoj antologiji svjetske glazbeno-književne baštine. No, potpuni uvid u takvo univerzalno značenje i vrijednost često sprečava navika da se ovaj prelijepi lirski korpus skoro isključivo promatra u skučenim etničkim i lokalno-folklorističkim okvirima, a rijetko je imao sreću da bude kompleksno i sveobuhvatno promatran, opisan i valoriziran tamo gdje tipološko-poetički i književno-ontološki pripada. To jest, u najširem kontekstu južnoslavenske i balkansko-mediteranske pučke lirike, transetničkom pa i transjezičnom, a opet prepunom srodnosti, te u kontekstu vrhunske ostvarenosti lirske forme i izraza.”

Knjiga je objavljena u biblioteci magazina Dani davne 2004. godine, a Damir Imamović se odlučio baviti sevdahom godinu kasnije, 2005. godine. S pojavom njegove knjige Sevdah, čini mi se da je sevdalinka dobila upravo ovo za što je Lovrenović smatrao da joj nedostaje.

Imamović navodi mnoštvo, za prosječnog čitatelja, nepoznatih i egzotičnih detalja. Tako saznajemo da su prve ploče sa sevdalinkama snimljene u austrougarskom periodu i da su sevdalinke pjevali i romski i jevrejski pjevači, potom da se za prve izvođače sevdalinki nije vezivala “moralna čistota”, nego se sevdalinka “moralizira” tek za vrijeme Kraljevine SHS i razvojem (malo)građanske kulture 20-ih godina prošlog stoljeća

Pri samom kraju Damir spominje kako je jednom prilikom prisustvovao okruglom stolu posvećenom sevdahu, koji je na jednom mjestu okupio sve one koji se bave muzikom – etnomuzikologe, kao i one koji se bave poezijom sevdaha – književne teoretičare, folkloriste, filologe, i ostao šokiran koliko se njihovo učenje o sevdahu međusobno razlikuje. Piše kako je svako od njih “izgradio drugačije periodizacije, nomenklature i opsesivne teme”, dok su između njih stajali izvođači koji su ovisili o njihovom radu. Zato je odlučio da uzme stvar u svoje ruke i “uzme u obzir sve perspektive i sagleda žanr u cjelosti”. Drugim riječima, odlučio je da ne bude “samo” pjevač, nego i da istinu o sevdahu brani od krivog tumačenja i zaborava.

U tom smislu je i pojava izdanja na engleskom jeziku vrjednija. Jer, pojam sevdaha nije samo zloupotrebljavan kod nas, nego je na različite krive načine predstavljan i stranoj publici. Nekom stranom muzikologu ili istraživaču zainteresiranom za sevdalinku je prije pojave Damirove knjige sigurno bilo veoma teško da se snađe u moru ideološki suprotstavljenih tekstova/autora koji su pisali o sevdahu. Srećom, sada za relevantan izvor informacija imaju knjigu Sevdah Damira Imamovića. A Damir se može neko vrijeme odmoriti i prepustiti “samo” pjevanju i komponovanju.