Podjele unutar “srpskog sveta” pred izbor patrijarha, očito su isključivo interesne i vode se oko aktuelnih (političkih) pitanja: jedni bi Kosovo riješili sa Rusijom “sad i odmah”, drugi bi zadržali zamrzuniti konflikt; jedni bi odmah na referendum i izdvajanje Republike Srpske iz BiH, drugi bi čekali priliku; jedni bi spajanje Crne Gore i Srbije, drugi bi političke “promjene” u Srbiji. No, svi oni su saglasni da je NATO neprijatelj i da je Evropska unija nužno zlo, a ljubav prema “majčici Rusiji” jača je od mira i prosperiteta i same Srbije.

Kad je u pitanju budućnost Srbije, “srpskog sveta” i SPC-a trenutno ne postoji druga opcija, osim (sve)srpskog vezivanja za Rusiju, što predstavlja veliki izazov za svjetski mir. Nije samo pitanje Kosova, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i odnosa prema  tzv. raskolničkoj ukrajinskoj crkvi kamen spoticanja i sukoba u SPC, nego na prvom mjestu pitanje liderstva i projekcije predstavljanja Srba u tzv. srpskom svetu.  

Dio koji je bio okupljen oko Amfilohija, nekada prvog čovjeka SPC u Crnoj Gori (najzaslužnijeg za političke promjene u ovoj zemlji i odlazak u opoziciju Đukanovićevog DPS-a), danas oko nikšićkog episkopa Joanikija, te episkoma SPC u Njemačkoj Grigorija koji je godinama stolovao kao vladika u Trebinju (i slovio za jednog od najbližih Miloradu Dodiku), ali i neki drugi, smatraju da Aleksandar Vučić nije osoba koja može predstavljati “srpski svet”, te da patrijarh mora biti osoba koja će se čvršće i jasnije vezati za Rusku Federaciju, neko ko će podržati i nasilno vraćanje Kosova pod okrilje Srbije, direktnije djelovati na otcjepljenju Republike Srpske i vraćanju Crne Gore pod okrilje Srbije. 

Aleksandar Vučić, odlično upoznat sa ovim podjelama u SPC, kao i da dio SPC koji je nekad predvodio Amfilohije a koga su podržavali episkopi: raško-prizrenski Teodosije (Šibalić), slavonski Jovan (Ćulibrk), njemački Grigorije (Durić), kao i vladike: budimljansko-nikšićki Joanikije (Mićević), i dr, bio i ostao protiv njegove politike, požurio je nakon smrti Irineja promovirati (jednog od svojih) kandidata mitropolita Porfirija i njegovo kampanju je otpočeo na dan sahrane patrijarha Irineja, i to gostovanjem Porfirija na TV Pink. 

Naravno, Porfirije je samo dio Vučićevog plana kojim indirektno učestvuje u izboru patrijarha koji će mu davati istu podršku kao što je to radio (umrli) patrijarh Irinej kako bi mogao nesmetano  držati cijeli reigion u stanju zamrznutog konflikta. I to je upravo ključni razlog njegovog sukoba s protivnicima, odnosno podjela unutar tzv. srpskog sveta, jer ovi drugi bi odmah krenuli u “odmrzavanje” za razliku od Vučića i onih okupljenih oko njega koji (kao) odgađaju sukobe tako što cijeli region drže taocem svoje (srpske) politike.

Zašto tri Vučićeva kandidata (šta znači apostolski žrijeb)?

Ustav Srpske pravoslavne crkve predviđa da patrijarh srpski može biti svako ko je episkop najmanje pet godina, a procedura nalaže da trojicu kandidata tajnim glasanjem bira Sabor u kome su ravnopravni članovi svi mitropoliti i epskopi u Srbiji i cijelom svijetu. (Malo koji od njih ovih dana nije pomenut u nekom mediju). 

Izbor patrijarha se realizira tokom Izbornog sabora u kome je potrebno učešće najmanje 2/3 članova Sabora. Kada se izaberu i predlože trojica kandidata koji su dobili nadpolovične većine glasova, finalni završni udarac pomoću kojeg se bira patrijarh je “apostolski žrijeb”: imena predloženih kandidata se stavljaju u tri koverte koje se onda stavljaju u Jevanđelje, a najstariji monah (koga bira Sabor) izvlači kovertu u kojoj je ime novog patrijarha. Cijeli proces apostolskog žrijeba je osmislio patrijarh German, kojeg su neki crkveni krugovi proglasili “crvenim patrijarhom”. 

Apostolski žrijeb prema mišljenju SPC predstavlja Božju volju. Pored lobiranja koja trojica će biti izabrana za kandidate od 2/3 Sabora isto tako je važan i monah koji izvlači kovertu iz Jevanđelja, a dužan je nakon toga otvoriti i preostale dvije koverte da se vide. Monah koji izvlači kovertu je ključni čovjek cijele procedure i zato i jesu u toku žestoka lobiranja i prepreme da se na bilo koji način pripremi/osujeti režiranje izbora novog patrijarha.

Borbe za pozicije moći

Borbe oko izbora novog patrijarha nisu ništa drugo do borbe za pozicije moći unutar “srpskog sveta”, jer suštinskih razlika između tih struja praktički nema:  trenutna srpska politika nije usmjerena na pomirenje, priznavanja zločina koje su počinili (upravo uz blagoslov SPC), na evropske integracije i vrijednosti koje one donose, nego za još jače vezivanje za Rusku Federaciju, ali i Kinu, od kojih se nadaju da će u slučaju sukoba imati podršku.

Vučić politički gura “Mali Šengen”, kako bi pojačao uticaj Srbije u regionu kroz međudržavnu saradnju, dok je istovremeno Srbija raspisala hiljade potjernica širom svijeta protiv državljana BiH koje hapse na granicama po tajnim spiskovima Beograda, a uz to je Srbija bila i ostala najjveće svjetsko utočište i zaštitnica ratnih zločinaca od vremena Drugog svjetskog rata kada su nacisti “sigurnu kuću” našli u Latinskoj Americi.

“Poslednja poruka koju mi je patrijarh uputio je: ‘Vidi da oko Srpske i Kosova uradimo sve što možemo’,” rekao je Vučić na sahrani patrijarha Irineja u podugačkom govoru u kome je izložio i svoju geostrategiju o važnosti SPC, od USA do Rusije, ali nije zaboravio ni “bratsku Crnu Goru”: “Srbiju i Srpsku nije odvajao jednu od druge. Rođeni Čačanin kojeg su svi prekodrinski Srbi voleli i poštovali. Patrijarh je brinuo i o sudbini našeg naroda u Crnoj Gori, ne prihvatajući, i po tom pitanju je bio beskompromisan, podelu naših ljudi i našeg naroda po avnojevskim šavovima, iako je poštovao svaku od tako priznatih, novostvorenih država.” 

“Nešto” se ne uklapa u tom Vučićevom govoru imajući u vidu djelovanja Srbije i SPC kad je u pitanju razbijanje i podrivanje BiH u “avnojevskom granicama” još od proglašenja nezavisnosti BiH, ali i podržavanje prosrpske i proruske partija i grupa u Crnoj Gori i blokadama njenih euro-atlanskih integracije po zahtjevima Ruske Federacije.

Koliko je patrijarh Irenej bio u pravu kad je Vučiću skrenuo pažnju da “ne skida oči s Kosova i  Srpske”, potvrdilo se upravo ovih dana nakon uspostavljanja diplomatskh odnosa i međusobnog priznanja Izraela i Kosova što je u crkvenim krugovima ponovo aktueliziralo Vašingtonski sporazum (Vučić-Trump) koji se u SPC smatra izdajom i najjačim udarom na Srbiju nakon NATO bombardovanja.

Bosanski lobi kontra Vučića

No, dok se javnostima u regionu šalju poruke o jedinstvu i snazi “srpskog sveta” koji ima snažnu podršku Ruske Federacije i prijateljsku podršku Kine upravo je izbor za patrijarha pokazao sve slabosti tog jedinstva oličene u ambicije i želje pojedinaca za – moći. A Vučić je, slušajući patrijarha Irineja, imao šta i da vidi u Republici Srpskoj koja se preko Dodika i Grigorija i “bosanskog lobija” unutar SPC (kako se kolokvijalno nazivaju podjeljene struje: bosanska, crnogorska, srbijanska, itd.) aktivno legitimirala “kao strana u postupku” za izbor novog patrijarha. 

Potvrđuju to sastanci koje je Dodik, po pisanju medija, nedavno imao s Grigorijem u Hercegovini, ali i sastanak koji je Dodik krajem januara imao u Banja Luci s Miodragom Dakom Davidovićem iz Nikšića i nikšićkim episkom Joakimom. Davidović je akivni učesnik rata u BiH, a na posljednjim izborima u Crnoj Gori imao je jednu od najvažnijih uloga u rušenju DPS-a Mila Đukanovića, kao proruski i prosrpski igrač. Kako je objavila BN TV na sastanku se govorilo o izboru novog patrijarha ali i o rušenju Vučića. Ne treba zaboraviti da je Dodikov sin tih dana, zajedno sa sinom Mome Mandića bio aktivan u Nikšiću gdje lobira za predstojeće izbore protiv DPS-a i Mila Đukanovića. (Nezvanično, govori se o velikim količinama novca koje su u tu svrhu došle u Crnu Goru sa strane)

Međusrpska politička borba za kontrolu unutar SPC ovih dana je kulminirala. Istovremeno, sudeći po medijskim objavama, vode se i vrlo žestoke kampanje s obzirom na količinu “prljavog veša” koji iznose jedni protiv drugih. Vučić, svjestan važnosti SPC za njegov politički opstanak, ne odstupa ni milimetar u namjeri da postavi svog čovjeka na čelo SPC i s tim ciljem je aktivirao kompletnu državnu mašineriju. Preko Nikole Selakovića, Dejana Nakića (bio lični sekretar patrijarha Irineja) i vladike Stefana Šarića kontrolira mnoge procese u SPC.

Kako se približava vrijeme izbora sve jasnije je da je Vučićev ključni igrač za novog patrijarha, uz Porfirija, u stvari vladika bački, Irinej Bulović, kojeg bi po svemu sudeći Vučić najviše volio vidjeti na čelu SPC. Treba pomenuti da je Porfirijo učenik (i poslušnik) episkopa bačkog – Irineja, ali i da Vučić, ništa ne prepuštajući slučaju, priprema i trećeg kandidata, episkopa šumadijskog Jovana, time maksimalno koristeći pravila izbora patrjarha koji su komunisti bivše Jugoslavije uspostavili upravo da bi mogli kontrolirati cijeli proces i izabrati patrijarha koga hoće.

Koga treba slušati

Irinej Bulović je u novogodišnjem intervjuu, koji je dao Miloradu Vučeliću (Miloševićevom i Vučićevom omiljenom ratnom novinaru), poslao jasnu poruku svim crkvenim velikodostojnicima koji imaju pravo glasa o tome kakav treba biti novi patriijarh i kakvu politiku Srbija treba voditi. Mnogi su ovaj intervju shvatili kao njegovu jasnu kandidaturu, ali i kao znak Vučićeve moći koji je preko Irineja Bulovića poslao jasnu poruku koga trebaju i moraju slušati. 

Novinar je pitao: “Pored pomenutih otvorenih pitanja i ozbiljnih problema u Pravoslavlju, šta biste izdvojili kao najznačajnije izazove i iskušenja s kojima će se, ovde i u svetu, suočiti budući srpski patrijarh?” Irinej je odgovorio: “Na unutrašnjem planu, pored saradnje sa Srbijom kao državom u pogledu očuvanja Stare Srbije (Kosova i Metohije) i tamošnjih velikih svetinja u sastavu Srbije, glavni zadatak biće, bar kako meni izgleda, briga za duhovni život i duhovne vrednosti naših eparhija u ‘regionu’, ma šta to značilo, i u dijaspori ‘po belom svetu’, ali i u našoj Crkvi kao celini.”

“Ma šta to značilo” u regionu, Irinej je pojasnio u nastavki intervjua komentirajući crnogorske litije i svrgavanje Mila Đukanovića s vlasti: “Zašto su kilometrima hodali, i pod vrelim suncem i po ciči zimi, sa krstom, časnim ikonama i zastavama u rukama? Zato što su time snažno, najsnažnije, manifestovali da je njihov identitet isti kao kod naših sugrađana u Beogradu, Novom Sadu, Subotici, Prizrenu, Šapcu, Banjaluci, i zemljaka u svim državama i državicama Balkana i širom sveta. I šta to uopšte znači ‘napadnuta je Crkva, a nije narod?’ Da li je tako nešto i teoretski moguće? Da li se verska prava tiču nekog drugog, a ne verujućeg naroda?”

Poruka je više no jasna, litije se tiču i svih nas koji smo u “nesvesrpskom svetu”, od Prizrena do Banja Luke, kako nabroja Irinej. Što nije ništa ni novo ni iznenađujuće, kao što nikoga nije trebalo iznenaditi Irinejevo obračunavanje u tom intervju s Grigorijem i svim drugim Vučićevim protivnicima unutar i van SPC-a.

Kontinuitet sukoba srbijanskog i bosanskog lobija

Nije na odmet pomenuti da je dodjelu ordena Svetog Save Aleksandru Vučiću organizirao upravo Irinej Bulović. Kao što nije na odmet podsjetiti da je Irinej Bulović za potrebe Slobodana MiIoševića izdejstvovao saglasnost i potpis patrijarha Pavla prije odlaska na pregovore u Dayton čime je Miloševiću osigurao da ima podršku SPC za potpisivanje Dejtonskog ugovora.

U ranijem sukobu između “bosanskog lobija”, na čijem čelu je i tada bio Grigorije u to vrijeme kao vladika zahumsko-hercegovački, i srbijanskog lobija predvođenog vladikom bačkim Irinejom Bulovićem, sve se završilo penzionisanjem zvorničko-tuzlanskog vladike Vasilija Kačavende i svojevrsnim protjerivanjem vladike Grigorija u Njemačku. 

No, taj sukob nikad nije prekinut, a Grigorije je sada očito povećao ulog, najavljujući politički angažman u Srbiji, i stavljajući sebe u fokus izbora novog patrijarha, jer ima formalne uslove za  kandidaturu. Za to ima podršku i bosanskog i crnogorskog lobija koje potpomažu politike iz Crne Gore i Republike Srpske na čelu sa Miloradom Dodikom koji želi imati svog patrijarha i tako smanjiti političku moć Aleksandra Vučića, ne libeći se pri tome ući u sukob s Vučićem. Kao kandidati antivučićevog lobija pominju se i vladika budimljansko-nikšićki Joanikije, kao i vladika banjalučki Jefrem, i čuvar patrijarškog trona Hrizostom (mitropolit dabrobosanski), a kao moguće, prelazno rješenje za obje strane,  navodi se Lavrentije,  episkop šabački, koji je napunio 86 godina.

Lanac oko vrata Vučiću je izraelsko priznanje Kosova, na koje je pristao u Washingtonu, i to može biti presudni faktor prilikom opredjeljenja glasača SPC u Saboru, a Vučić pravi novu grešku “pokrivajući” se čak i palestinskom podrškom za to. Snažni protivnici Vučiću (iz BiH i Crne Gore) su ruske veze na Balkanu. Nema sumnje da je Rusija također zainteresirana za izbor patrijarha i da ništa nije prepustila slučaju, ali i da onoliko koliko igra na kartu Vučića igra i na  kartu njegove opozicije, pri tome se vezujući i sa Dodikom i sa proruskim igračima iz Crne Gore.

Vučić je uništio političku opoziciju u Srbiji. Sad je na redu (njegova) opozicija u SPC. Ulozi su veliki za sve (sukobljene) strane. No, izborom patrijarja koji nije Vučićevo rješenje, odnosno koji jeste njegov izbor, suštinski se ništa ne mijenja u Srbiji, a ni u regionu, jer definicija “srpskog sveta” i zamrznutog i odmrznutog konflikta i dalje sadrži riječ KONFLIKT. Sa i bez Vučića. 

I poslije Irineja – Irinej.