Prvostepena presuda Radovanu Karadžiću izrečena je 24. mart 2016. godine i Karadžić je proglašen krivim na osnovu individualne krivične odgovornosti (član 7(1) Statuta ICTY). Od 11 tačaka optužnice presuđen je po 10 tačaka, a oslobođen je krivice samo po tački 1. optužnice – za genocid u drugim općinama u BiH počinjen tokom 1992. godine. Karadžić je presuđen za sva četiri udružena zločinačka poduhvata: za sveobuhvatni zločinački poduhvat od 1991. do 1995. godine u Bosni i Hercegovini; udruženi zločinački poduhvat za Srebrenicu; udruženi zločinački poduhvat za Sarajevo i udruženi zločinački poduhvat za držanje talaca pripadnika UN-a. Uz to Radovan Karadžić je proglašen krivim za: genocid; progone (zločini protiv čovječnosti); istrebljivanje (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (zločini protiv čovječnosti); ubistvo (kršenja zakona ili običaja ratovanja); deportaciju (zločini protiv čovječnosti); nehumana djela – prisilno premještanje (zločini protiv čovječnosti); terorisanje (kršenja zakona ili običaja ratovanja); protivpravne napade na civile (kršenja zakona ili običaja ratovanja); uzimanje talaca (kršenja zakona ili običaja ratovanja). Radovan Karadžić je prvostepenom presudom osuđen je na kaznu zatvora u trajanju od 40 godina. Na ovu presudu Karadžić je uložio žalbu i žalio se na sve nalaze Prvostepenog vijeća. Tužiteljstvo haškog trbunala također je uložilo žalbu i žalilo se na dio presude koji se odnosi na utvrđivanje genocida počinjenog u sedam općina BiH tokom 1992. godine i zatražilo je za Karadžića doživotnu kaznu zatvora.
Drugostepena presuda Radovanu Karadžiću bit će izrečena 20. marta 2019. godine. U nekoliko nastavaka donosimo najvažnije zaključke prvostepene presude koju je Vijeće Haškog tribunala izreklo Karadžiću.
C. Vojne i policijske strukture bosanskih Srba
159. Tokom perioda na koji se odnosi optužnica, oružane snage u Republike Srpske sastojale su se od VRS-a i pripadnika MUP-a bosanskih Srba. Tužilaštvo je definisalo “srpske snage” kao “pripadnike MUP-a, VRS-a, JNA, VJ-a, TO-a, MUP-a Srbije, srpskih paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica iz Srbije i iz Bosne, kao i lokalne bosanske Srbe”. Tužilaštvo je dalje definisalo “snage bosanskih Srba” kao pripadnike “VRS-a, TO-a i MUP-a, paravojnih snaga i dobrovoljačkih jedinica bosanskih Srba”. Radi lakšeg snalaženja, Vijeće će usvojiti te definicije.
1. Vojska Republike Srpske
a. Osnivanje i sastav VRS-a
160. 12. maja 1992. Skupština bosanskih Srba donijela je odluku o osnivanju Vojske SrRBiH. 12. avgusta 1992, kada je SrRBiH preimenovana u Republiku Srpsku, naziv Vojska SrRBiH takođe je promijenjen u VRS. Optuženi (Karadžić) je, u svojstvu predsjednika RS-a, ujedno bio i vrhovni komandant VRS-a. Ratko Mladić je imenovan za komandanta Glavnog štaba. Manojlo Milovanović je imenovan za načelnika Glavnog štaba i ujedno za zamjenika komandanta Glavnog štaba.
161. VRS je formiran od dijelova JNA, TO-a i dobrovoljačkih jedinica. Svaki od bivših korpusa JNA u BiH zadržao je najveći dio svog ljudstva i naoružanja. VRS je naslijedio i starješine i druge kadrove JNA, od kojih su mnogi porijeklom bili bosanski Srbi, kao i značajnu količinu naoružanja i opreme. U mjestima u kojima nije bilo pješadijskih jedinica bivše JNA, VRS je formirao jedinice. Starješine i članovi SDS-a podijelili su tim pješadijskim jedinicama oružje bivše JNA. Zvanično povlačenje JNA objavljeno je 5. maja 1992. i, kako je izviješteno, do 19. maja 1992. bilo je skoro dovršeno. 21. maja 1992. optuženi (Karadžić) je, u svojstvu predsjednika Predsjedništva, izdao naređenje za opštu mobilizaciju.
162. Prema Zakonu o odbrani, optuženi je, kao predsjednik, bio ovlašten da organizuje i provodi planove za odbranu, naređuje mobilizaciju, rukovodi i komanduje vojskom, te utvrđuje osnove za organizaciju i brojni sastav policijskih snaga. Optuženi je, kao predsjednik, takođe bio ovlašten da izdaje naređenja za upotrebu policije za vrijeme rata.
164. Osnovna struktura i načela VRS-a, uključujući doktrinu ratovanja, načela rukovođenja i komandovanja, operativne i taktičke metode, te propise, slijedili su one koje je primjenjivala JNA. Organima i rodovima-službama VRS-a konkretno je nalagano da se pridržavaju postojećih propisa SFRJ, uključujući Zakon o opštenarodnoj odbrani SFRJ, dok VRS ne objavi nove propise.
b. Vrhovna komanda
165. 30. novembra 1992. optuženi (Karadžić) je, u svojstvu predsjednika Predsjedništva, osnovao Vrhovnu komandu u cilju koordinacije i poboljšanja efikasnosti sistema komandovanja VRS-om. Vrhovnu komandu činili su vrhovni komandant, to jest predsjednik Predsjedništva, zatim predsjednik Skupštine RS-a, predsjednik Vlade, ministar odbrane i ministar unutrašnjih poslova. Komandant Glavnog štaba VRS-a, njegovi pomoćnici i drugi članovi Glavnog štaba, te komandanti korpusa, mogli su takođe po pozivu da prisustvuju sastancima Vrhovne komande.
166. Vrhovna komanda održavala je redovne i vanredne sjednice na kojima se razgovaralo o raznim strateškim pitanjima i usvajali zaključci i zadaci. Kada su morale da se donose vojne odluke, članovi Glavnog štaba su prisustvovali sastancima Vrhovne komande kao posmatrači, bez prava da glasaju. Odluke Vrhovne komande usvajao je vrhovni komandant. Vrhovni komandant je takođe povremeno izdavao direktive, kojima su potčinjenim jedinicama dodjeljivani zadaci u cilju provođenja planiranja i izvođenja borbenih operacija.
3. MUP bosanskih Srba
a.Osnivanje i struktura
215. 28. februara 1992. Skupština bosanskih Srba je usvojila Zakon o unutrašnjim poslovima, kojim je osnovan MUP i koji je stupio na snagu 31. marta 1992. godine. 24. marta 1992. za ministra unutrašnjih poslova imenovan je Mićo Stanišić i on je na tom položaju bio do kraja 1992. i ponovno od januara 1994. do jula 1994. godine. Momčilo Mandić je bio pomoćnik
ministra unutrašnjih poslova od aprila do maja 1992. Tomislav Kovač je bio pomoćnik ministra unutrašnjih poslova u avgustu 1992. i ponovno od 1994. do septembra 1995. godine, a od septembra 1993. do januara 1994. bio je vršilac dužnosti ministra.
216. Sjedište MUP-a je premještano četiri puta tokom 1992. godine. Prvo se nalazilo na Vracama kod Sarajeva, zatim je premješteno na planinu Jahorinu, zatim na Pale, te konačno u Bijeljinu.
217. Zakonom o unutrašnjim poslovima, koji se velikim dijelom zasnivao na Zakonu o unutrašnjim poslovima SrRBiH iz aprila 1990. uspostavljena je mreža centara službi bezbjednosti koja će obavljati poslove MUP-a i utvrđeni su struktura i funkcije stanica javne bezbjednosti i Službe nacionalne bezbjednosti.
218. Centri službi bezbjednosti smatrani su važnim zato što su objedinjavali i stanice javne bezbjednosti i Službu nacionalne bezbjednosti, dok su istovremeno upravljali i koordinirali funkcijama koje su se odnosile na stanice javne bezbjednosti. Centri službi bezbjednosti nalazili su se na pet lokacija: u Banjaluci (za ARK), Trebinju (za SAO Hercegovina), Doboju (za SAO Sjeverna BiH), Sarajevu (za SAO Romanija-Birač) i u Bijeljini (za SAO Semberija). (...) Stojan Župljanin je bio načelnik CSB-a u Banjaluci od 1991. do 1994. godine. Župljanin je 1994. godine napustio MUP i unaprijeđen je u savjetnika predsjednika, to jest optuženog, za pitanja bezbjednosti.
220. Služba nacionalne bezbjednosti bila je organizovana u pet sektora koji su djelovali u svakom od CSB-ova, to jest u Banjaluci, Bijeljini, Doboju, Sarajevu i Trebinju. Ona je obavljala sve poslove iz oblasti državne bezbjednosti, uključujući obavještajne poslove, kao što je prikupljanje podataka o pojedincima ili grupama koje se udružuju radi narušavanja ustavnog poretka i državne bezbjednosti.
221. Uslijed reorganizacije MUP-a 1994. godine su razdvojeni Resor javne bezbjednosti i Resor državne bezbjednosti. Milenko Karišik je bio načelnik RJB-a. Dragan Kijac je bio načelnik RDB-a
Počev od aprila 1992., centri službi bezbjednosti su organizovali posebne jedinice policije (dalje u tekstu: PJP) na regionalnom nivou.678 Te jedinice su bile naoružane lakšim naoružanjem i učestvovale su u borbenim dejstvima.679 Od 1992. do 1994. godine, Milenko Karišik je bio komandant tih jedinica
c. Prepotčinjavanje pripadnika MUP-a VRS-u
229. 22. aprila 1995. optuženi (Karadžić) je izdao naređenje kojim je pojasnio prepotčinjavanje MUP-a VRS-u. Naredio je da Glavni štab mora precizno i konkretno definisati svoje zahtjeve za angažovanje i upotrebu jedinica MUP-a u borbi. U tom naređenju se ponavlja da jedinice policije učestvuju u borbenim dejstvima na osnovu naredbe vrhovnog komandanta i MUP-a. Kad su bile angažovane u borbenim dejstvima, jedinice policije trebalo je da se “prepotčinjavaju (…)
komandantu jedinice u čijoj zoni odgovornosti izvršavaju borbene zadatke”.
230. 15. maja 1992. Mićo Stanišić je izdao naređenje da se pripadnici MUP-a organizuju u “ratne jedinice” u cilju odbrane teritorije. Ovim naređenjem su svi načelnici centara službi bezbjednosti ovlašteni da u skladu s tim organizuju pripadnike MUP-a na svojoj teritoriji. Njime je formalizirana saradnja između MUP-a i VRS-a. Stanišić je, pored toga, naredio da se jedinice MUP-a, kad učestvuju u borbenim dejstvima, stavljaju pod komandu VRS-a. Međutim, neposredno komandovanje tim jedinicama vršila bi službena lica MUP-a. Pripadnici rezervnog sastava policije stavljeni su na raspolaganje za premještanje na liniju fronta i angažovanje u VRS-u. Godine 1992. preko 50% pripadnika policije bilo je angažovano na borbenim dejstvima tako što je bilo prepotčinjeno VRS-u.
4. Paravojne formacije
231. U decembru 1991. izviješteno je da u RS-u djeluju srpske paravojne grupe. Kako se navodi u jednom izvještaju Glavnog štaba iz jula 1992. u tim paravojnim grupama bilo je slabo koheziono jedinstvo, u njihovim redovima je bila izražena mržnja prema nesrbima, njihov motiv bio je ratni profit i pljačka, bile su povezane s korumpiranim rukovodstvima i nisu izražavale pripadnost SDS-u, već opozicionim strankama iz Srbije (na primjer, Srpskom pokretu obnove ili Srpskoj radikalnoj stranci). U tom izvještaju se dalje navodi da pripadnici paravojnih grupa ne učestvuju u direktnom okršaju s neprijateljem, već djeluju iza linija regularnih jedinica VRS-a, pri čemu ubijaju civile, te pljačkaju i pale imovinu.
232. Arkanovci su bili paravojna grupa iz Srbije nazvana po svom komandantu Željku Ražnatoviću zvanom Arkan. Kako je izjavio Milorad Davidović, arkanovci su bili pod kontrolom MUP-a Srbije, kojem su bili potčinjeni. Sebe su nazivali “Srpskim tigrovima”. Arkanovci su bili poznati i pod nazivom Srpska dobrovoljačka garda. Marko Pejić je bio zamjenik komandanta arkanovaca. Oni su u proljeće 1992. djelovali u Bijeljini i Zvorniku; nosili su maskirne uniforme, s oznakom na kojoj je bio tigar, i crvene beretke.
233. Mauzerovi Panteri, kojima je komandovao Ljubiša Savić zvani Mauzer, bili su paravojna formacija koja je djelovala u Bijeljini, Zvorniku i Brčkom. Sebe su nazivali Srpskom narodnom gardom. Savić je bio uticajan član SDS-a i čelnik Kriznog štaba u Bijeljini. Jezgro te jedinice činili su članovi SDS-a koji su bili bliski rukovodstvu Kriznog štaba u Bijeljini, a većinu njenih pripadnika prethodno je obučavao Arkan na granici između te opštine i Srbije. Prema procjenama, Mauzerovi Panteri su u svom sastavu imali preko 1.000 pripadnika. U junu 1992. komandant Istočnobosanskog korpusa je izdao naređenje da se Mauzerovi Panteri uključe u sastav korpusa.
234. Ljudi koji su bili saradnici Vojislava Šešelja, predsjednika SRS-a, djelovali su širom BiH, a kad su konkretno u pitanju opštine, posebno su djelovali u Bijeljini, Zvorniku, Brčkom, na Ilidži i u Novom Sarajevu. Na Ilidži, jednom grupom šešeljevaca komandovao je Branislav Gavrilović zvani Brne. U Vogošći je bila jedna grupa šešeljevaca, kojom je komandovao Vaske Vidović, i još jedna grupa, kojom je komandovao Jovo Ostojić i koja se nazivala odred Šoša. Gavrilović i njegovi ljudi bili su prisutni i u Novom Sarajevu, gdje je Slavko Aleksić predvodio još jednu grupu šešeljevaca.
235. Beli orlovi su djelovali u Ključu, Zvorniku, Foči i na Ilidži. Oni su bili paravojna formacija iz Srbije. Komandant im je bio Desimir Dida. Pripadnici Belih orlova nosili su uniforme s bijelim povezima na rukavima i na glavama. Na oznakama koje su nosili Beli orlovi bili su lobanja i ukrštene kosti.
236. Crvene beretke su bile paravojna grupa koja je djelovala u Brčkom i Zvorniku. Njima je komandovao Dragan Vasiljković zvani Kapetan Dragan.
237. Žute ose su imale od 100 do 300 pripadnika. Komandovao im je Vojin (Žućo) Vučković 746 i djelovale su u Zvorniku od aprila do maja 1992. Tijesno su sarađivale s TO-om i pozadinski štab TO-a im je izdao naoružanje.
239. 13. juna 1992. optuženi (Karadžić) je zabranio formiranje i djelovanje naoružanih grupa i pojedinaca na teritoriji RS-a koji nisu pod kontrolom VRS-a. Optuženi je takođe izjavio da se odriče grupa koje nastave da djeluju samostalno i da će takve grupe biti izložene najstrožim mjerama zbog svog djelovanja. Poslije tog naređenja, arkanovci su napustili BiH, VRS je istjerao jedinicu Kapetana Dragana, a Mauzerovi Panteri su trebali da budu uvršteni u sastav Istočnobosanskog korpusa. Jedna grupa koju su nazivali “četnicima”, ostala je u okolini Sarajeva i, prema Milovanovićevim riječima, ponekad je sarađivala s VRS-om, premda je možda bila pod kontrolom MUP-a.
(U sljedećem nastavku: Sistematski obrazac zločina nad Muslimanima i Hrvatima na teritorijama na koje su Srbi polagali pravo)
Prethodni nastavci:
1. Kako je (nelegalno) pravljena Republika Srpska, https://avangarda.ba/post/type-1/803/Kako_je_(nelegalno)_pravljena_Republika_Srpska
2. SDS je, na čelu s Karadžićem, podjelu BiH započeo još 1991. godine, https://avangarda.ba/post/type-1/805/SDS_je_na_celu_s_Karadzicem_podjelu_BiH_zapoceo_jos_1991._godine
3. 19. decembra 1991. počinje mobilizacija svih srpskih snaga u MUP-u, JNA i TO-u, https://avangarda.ba/post/type-1/806/19._decembra_1991._pocinje_mobilizacija_svih_srpskih_snaga_u_MUP-u_JNA_i_TO-u
