U presudama Haškog tribunala u većem ili manjem obimu u uvodu je utvrđivan kontekst, odnosno kako je došlo do sukoba u Bosni i Hercegovini, i kako se on poslije odvijao, jer su i tužitelji i sudije smatrali da je to potrebno i neophodno zbog dokazivanja optužnica, odnosno teških djela za koja su optuživani pojedinici pred ovim međunarodnim sudom. Ove (pravne) činjenice utvrđivane pred Haškim tribunalom od velike su važnosti, pogotovo nakon okončanja njegovog mandata kao prvog međunarodnog krivičnog suda od Drugog svjetskog rata, jer haško naslijeđe, odnosno njegove arhive, predstavljaju ključni izvor za proučavanje činjenica o sukobima na prostoru bivše Jugoslavije. S jedne strane to je važno zbog brojnih istraživača i historičara iz cijelog svijeta koji proučavaju ovu temu, a s druge strane – što je za zemlje nekadašnje SFRJ možda i važnije jer se s godinama, prvenstveno uz lobiranja Srbije i Hrvatske (i njihovih suradnika u BiH) sve više pokušavaju interpretirati činjenice kako bi se “dokazalo” da je u BiH vođen isključivo građanski rat u kome je bilo više sukobljenih strana koje su činile zločine, a pojedinci iskrivljene haške činjenice koriste čak i za historijski revizionizam. Ove činjenice bi trebale biti važne i sudijama i tužiteljima, kako onima koje zanima međunarodno pravo koje je u radu Haškog tribunala razvijano, tako, možda još i više sudijima i tužiteljima iz BiH koji bi u postupcima u BiH trebali nastaviti rad Međunarodnog krivičnog suda za bivšu SFRJ, koristeći njegovo bogato naslijeđe, a ne svojim radom pokušati pobiti utvrđene činjenice, čemu, nažalost, sve više svjedočimo.
“Tribunal je vršeći svoju funkciju odgovorio na pitanje – zašto je bio rat u Jugoslaviji i kakav je to bio rat. Analiza svih presuda izrečenih do kraja aprila 2015. godine pokazala je da je Tribunal utvrdio prirodu sukoba i ciljeve zaraćenih strana. Bio je to, prema nalazima, međunarodni oružani sukob. Ekspanzionistički rat za teritorije, prvo Srbije protiv Hrvatske, a potom Srbije i Hrvatske protiv Bosne i Hercegovine. Srbija Slobodana Miloševića i Hrvatska Franje Tuđmana nameravale su da stvore velike etnički što čistije države – Veliku Srbiju i Veliku Hvatsku. Srbija, na račun Hrvatske i BiH, Hrvatska na račun BiH. Ceneći dokaze i Tužilaštva i odbrane, sudije su našle da je rat u bivšoj Jugoslaviji bio međunarodni u svim fazama zbog direktnog i indirektnog učešća Srbije i Hrvatske. Rat putem posrednika (proxy war). Rečnikom presuda: Srbija i Hrvatska bile su u ratu sa BiH posredstvom Vojske Republike Srpske i Hrvatskog vijeća obrane, nad kojima su imale opštu kontrolu. Rat je, prema presudama, bio rasprostranjeni i sistematski, diskriminatorni napad na civilno stanovništvo; etničko čišćenje bilo je cilj, a ne posledica rata, kako su tvrdile redom sve odbrane. Cilj vlasti Bosne i Hercegovine, napadnute sa dve strane, bio je – odbrana i oslobađanje celokupne teritorije” ¬– napisala je u briljantnoj analizi Julija Bogoeva, pravnica, novinarka iz Beograda, višegodišnji izvještač iz Tribunala, koja je 13 godina radila i kao analitičar u Tužilaštvu Tribunala (http://www.toaep.org/ops-pdf/5-bogoeva).
Avangarda u nastavcima donosi činjenice koje je Haški tribunal utvrdio tokom godina, u više postupaka, a koje govore o stvaranju i razbijanju bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, nastanku nacionalnih partija, sukobima i ratu u BiH, te koliko su tome doprinjele ideje i želje za stvaranjem Velike Srbije i Velike Hrvatske. Ove činjenice bitne su kako za sve građane koji žive u država nastalim raspadom SFRJ, tako još više za buduće generacije koje iz haških presuda mogu učiti o prošlosti obilježenoj, nažalost, ratovima u kojima su počinjeni stravični masovni zločini. Ali, i naučiti do čega mogu dovesti mržnja, neslaganje i neuvažavanje drugih i drugačijih.
Skupština Srpske Republike BiH proglasila je 9. januara 1992. Srpsku Republiku BiH, koja će 12. avgusta 1992. biti preimenovana u Republiku Srpsku. Ona se sastojala od tzv. srpskih autonomnih regija i oblasti, među kojima je bila i Autonomna Regija Krajina. Rasprave koje su se odvijale u Skupštini Srpske Republike BiH tokom nekoliko idućih mjeseci pokazuju da je rukovodstvo bosanskih Srba i dalje bilo odlučno da stvori državu u kojoj neće biti mjesta za nesrbe. U ostvarivanju tog cilja bilo je predviđeno trajno uklanjanje nesrba s teritorije proglašene Srpske Republike BiH putem sile i straha.
(Fus nota presude protiv Radoslava Brđanina: Na 8. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 25. februara 1992, Radovan Karadžić je jasno dao do znanja da BiH “neće biti unitarna već da će imati svoje sastavne dijelove… Hrvati kažu: državna zajednica, Muslimani bi rekli: zajednička država, a mi kažemo: zajednica država… srpski narod se neće smiriti dok ne dospije u ono što je imao za vrijeme Nemanjića: svoju državu”.
Vojo Kuprešanin je izjavio: “Ja nisam ni za bilo kakve zajedničke institucije zajedno s Muslimanima i Hrvatima BiH. Lično smatram da su oni nama prirodni neprijatelj. Vi već znate šta su prirodni neprijatelji i da mi više nikada ne možemo živjeti zajedno.”
Krajnji strateški cilj
Na 10. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 11. marta 1992, Radovan Karadžić je jasno kazao da ništa ne može uspjeti ako je urađeno protiv volje jedne nacionalne zajednice, rekavši da nešto takvo “samo može da vodi do nekontrolisanih procesa i haosa koji bi rezultirao krvavim građanskim ratom sa stotinama hiljada mrtvih i stotinama porušenih gradova … pretpostavlja se da bi se u građanskom ratu desilo ogromno nasilno i krvavo iseljavanje manjinskih dijelova naroda iz jednog regiona u drugi.”
Na 11. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 18. marta 1992. Radovan Karadžić je izjavio: “Budite sigurni, nema potpisivanja dok ne postignemo što hoćemo, a vi svi znate našu stratešku zamisao. Onog trena kada postignemo samostalnu Srpsku Bosnu i Hercegovinu, samostalnu od ostale dvije i od centralnih organa, onda pred nama leže mogućnosti za povezivanja: državna, ekonomska, kulturna i kakva mi hoćemo. Sada ne moramo sve kazati. Činjenica je da su sada durbini uprijeti na Jugoslaviju, na Bosnu i Hercegovinu. Krajnji strateški cilj sada mora ostati tajan.”
Momčilo Krajišnik je uzeo riječ i kazao sljedeće: “U tom smislu bilo bi dobro strateški učiniti jednu stvar: početi ovo što smo se dogovorili: etničko razdvajanje na terenu. Početi utvrđivati teritoriju, a kada se teritorija utvrdi, onda je stvar dodatnih razgovora kako će čija vlast da funkcioniše.”
Biljana Plavšić je dodala: “U vezi s onim što je prije rečeno, faktičko stanje treba osigurati na terenu.” Na toj istoj sjednici Miroslav Vještica (poslanik iz Bosanske Krupe) govorio je o formiranju srpskog MUP-a i narodne odbrane te je izjavio: “Moramo zauzeti sve svoje srpske teritorije, fizički, sa svojom teritorijalnom odbranom, svojom srpskom milicijom.”
Na 12. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 24. marta 1992. Radovan Karadžić je jasno kazao da ne samo da postoji plan za preuzimanje teritorije, nego da je i spreman za provođenje.)
Odvajanje policijskih snaga
Rukovodstvo bosanskih Srba tu je svoju namjeru izražavalo i van zasjedanja Skupštine Srpske Republike BiH. (Fus nota: 15. oktobra 1991, odnosno istog dana kada je predsjednik SDS-a Radovan Karadžić održao strastveni govor pred Narodnom skupštinom SRBiH u Sarajevu, u kojem je pomenuo mogućnost da Muslimani nestanu kao zajednica ako proglase nezavisnost SRBiH od SFRJ, na sastanku Savjeta SDS-a jedan od njegovih članova primijetio je sljedeće: “Večeras moramo raščistiti sa iluzijom da se može naći oblik zajedničkog života sa Muslimanima i Hrvatima”, (govor Todora Dutine, zabilješke sa sastanka održanog 15. oktobra 1991.) Na sastanku kluba poslanika SDS-a, 28. februara 1992, Radovan Karadžić je izjavio: “Muslimani ne mogu da žive s drugima. To treba da nam je jasno. Nisu mogli s Indusima koji su mirni k’o ovce. … Nema tu razgovora. I, oni tamo naprave Bosansku krajinu i za dvije godine opet imaš problem da odvajaš tamo svako selo jer će te ovaj marifetlucima i natalitetom nadvladati. Mi ne možemo da dopustimo te stvari.”)
Regionalni odbor ARK-a SDS-a održao je 6. marta 1992. konferenciju za štampu na kojoj je rečeno da je bilo “opravdano i potrebno zaokruživanje etničkih cjelina u Bosni i Hercegovini”, te da, ako pregovori propadnu, “srpskom narodu ne bi preostalo ništa drugo nego da uzme oružje i njime sačuva svoju teritoriju”.
Krajem marta 1992. rukovodstvo bosanskih Srba preduzelo je u cilju provođenja Strateškog plana mjere za odvajanje policijskih snaga bosanskih Srba od nesrpskih policijskih snaga, te za stavljanje policije bosanskih Srba pod civilnu komandu bosanskih Srba. (Fus nota: Na 12. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 24. marta 1992. Radovan Karadžić je izjavio sljedeće: “U onom trenutku kada to bude … možemo da formiramo to što hoćemo. Ima razloga da to bude za dva, tri dana … Onog trena će sve srpske opštine, kako stare, tako i novoformirane, bukvalno staviti pod svoju kontrolu kompletnu teritoriju odnosno opštine… Tada, u tom trenutku, … biće jedinstvena metodologija, vi ćete moći to prenijeti u opštine
koje predstavljate i kako i šta sve treba učiniti. Kako izdvojiti milicijski sastav, kako uzeti sredstva koja pripadaju srpskom narodu, kako uspostaviti komandu. Milicija tu mora da bude pod komandom civilne vlasti, da je sluša, tu nema zbora – tako mora biti.”)
Skupština Srpske Republike BiH osnovala je 27. marta 1992. Srpsko ministarstvo unutrašnjih poslova ¬– MUP. (Fus nota: Momčilo Mandić, pomoćnik ministra za unutrašnje poslove BiH, poslao je 31. marta 1992. teleks centrima bezbjednosti i svim stanicama javne bezbjednosti u Srpskoj Republici BiH, kojim ih je obavijestio o osnivanju srpskog ministarstva unutrašnjih poslova, odnosno o odluci donijetoj na sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 27. marta 1992, na kojoj je svečano proglašen ustav Srpske Republike BiH.)
Ministarstvo narodne odbrane Srpske Republike BiH 16. aprila 1992. donijelo je odluku o tome da Teritorijalna odbrana predstavlja oružanu snagu Srpske Republike BiH, te da komandovanje i rukovođenje TO-om vrše opštinski, oblasni i regionalni štabovi, kao i štab TO-a Srpske Republike BiH. Istom odlukom Ministarstvo narodne odbrane proglasilo je neposrednu ratnu opasnost i naredilo opštu javnu mobilizaciju TO-a na cjelokupnoj teritoriji Srpske Republike BiH. Pored toga, naređeno je i formiranje štabova TO-a u novoosnovanim opštinama bosanskih Srba. (Fus nota: Odluka Ministarstva narodne odbrane Srpske Republike BiH, koju je potpisao Bogdan Subotić, od 16. aprila 1992. Dana 4. maja 1992. regionalni sekretarijat za narodnu odbranu, na čijem je čelu bio potpukovnik Milorad Sajić, naredio je potpunu mobilizaciju u ARK-u.)
Ratna ili pregovaračka opcija
U aprilu 1992. Radovan Karadžić i Nikola Koljević predočili su kartu buduće BiH, prema kojoj je 70 odsto teritorije BiH trebalo pripasti Republici srpskog naroda u BiH. Nekoliko mjeseci kasnije ta karta postala je stvarnost – snage bosanskih Srba kontrolisale su tačno ona područja koja su prema karti trebala da čine teritoriju Srpske Republike BiH. (Fus nota: zapisnik sa 16. sjednice Skupštine Srpske Republike BiH, održane 12. maja 1992. u Banjoj Luci. U uvodu govora stoji sljedeće: “Srpska strana u BiH, Predsjedništvo, Vlada, Savjet za nacionalnu bezbjednost koji smo formirali, donijela je strateške prioritete srpskog naroda, odnosno strateške ciljeve srpskog naroda.”)
Na 16. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, održanoj 12. maja 1992, kada je oružani
sukob već započeo, Radovan Karadžić je iznio šest strateških ciljeva srpskog naroda u Bosni i
Hercegovini. Prvi i najsudbonosniji cilj bilo je “razdvajanje od druge dvije nacionalne zajednice – državno razdvajanje”. Drugi ciljevi bili su uspostava koridora između Semberije i Krajine, uspostavljanje koridora u dolini rijeke Drine, formiranje granice na rijekama Uni i Neretvi, podjela grada Sarajeva na srpski i muslimanski dio i konačno –pristup moru za Srpsku Republiku BiH.
U suštini, ovi strateški ciljevi predstavljali su plan zauzimanja i kontrole teritorije, uspostavljanja države bosanskih Srba, odbrane definisanih granica i odvajanja od drugih etničkih zajednica u BiH.
Pretresno vijeće se uvjerilo van razumne sumnje da je prvi strateški cilj za sobom povlačio
trajno uklanjanje značajnog dijela nesrpskog stanovništva s teritorije zamišljene države bosanskih Srba. (Fus nota: zapisnik 16. sjednice Skupštine Srpske Republike BiH, održane 12. maja 1992. u Banjoj Luci, na kojoj je Radovan Karadžić izjavio: “Ne želimo da dobijemo svoju državu uz velik broj onih koji su protiv te države”, str. 16. Miroslav Vještica (poslanik iz Bosanske Krupe) tom prilikom je izjavio da “nema više Muslimana u Srpskoj opštini Bosanska Krupa … Hoće li se gdje imati vratiti, ja mislim da neće, s obzirom na to da nas je predsjednik obradovao da je granica desna obala Une”.)
Kada se političke diskusije na 16. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH o kretanju
stanovništva sagledaju u vezi s huškačkim, ratobornim i pogrdnim komentarima o nesrpskom
stanovništvu Bosne i Hercegovine iznesenim na tom istom zasjedanju, postaje potpuno jasno da su nesrbi smatrani stalnom prijetnjom, te da ih je u znatnom broju trebalo trajno ukloniti s teritorija koje su svojatali bosanski Srbi. Vrijedno je obratiti pažnju na komentar Dragana Kalinića, delegata iz Sarajeva, koji će kasnije postati ministar zdravstva u Srpskoj Republici BiH: “Naime, ova bi skupština od svih odluka možda trebala da donese jednu najvažniju, a to je – jesmo li mi izabrali ratnu ili pregovaračku opciju. Ne kažem to bez razloga i moram odmah reći, poznavajući ko nam je neprijatelj, u kojoj mjeri je on perfidan i u kojoj mjeri mu se ne može vjerovati, sve dotle dok se on fizički, vojnički ne uništi i ne slomije, što podrazumijeva, naravno i eliminisanje i likvidaciju njegovih ključnih ljudi”.
Ključni korak za ostvarenje ciljeva
Šesnaesta sjednica Skupštine Srpske Republike BiH predstavlja kulminaciju jednog političkog
procesa. Na tom zasjedanju nisu samo artikulisani strateški ciljevi srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, nego je Skupština Srpske Republike BiH učinila i ključni korak prema ostvarenju tih ciljeva: osnovana je Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine koja je stavljena pod vrhovnu komandu Predsjedništva Srpske Republike BiH.
General-potpukovnik Ratko Mladić prihvatio je položaj komandanta Glavnog štaba VRS-a, očigledno znajući da politički kurs formulisan na 16. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH nužno vodi u masovno, nasilno i stalno uklanjanje nesrpskog stanovništva s teritorije proglašene Srpske Republike BiH i prihvatajući da VRS odigra ključnu ulogu u provođenju te politike. On je, zapravo, potvrdio da dijeli stanovišta političkog rukovodstva bosanskih Srba. General-potpukovnik Ratko Mladić i njegovi neposredno podređeni te su političke strateške ciljeve pretvorili u operativne imperative VRS-a.
Pretresno vijeće je uvjereno da šest strateških ciljeva srpskog naroda u Bosni i Hercegovini,
formulisanih na 16. sjednici Skupštine Srpske Republike BiH, nije bilo politička retorika. Bio je to politički manifest rukovodstva bosanskih Srba, za koji se pokazalo da je bio pokretačka snaga operacija oružanih snaga bosanskih Srba s odlučujućim uticajem na događaje u BiH od maja 1992. nadalje.
Iz haških arhiva (I): Srpski i hrvatski nacionalisti u svojim zahtjevima za veliku Srbiju i veliku Hrvatsku pozivaju se na davno prohujale dane
Iz haških arhiva (II): Slobodan Milošević je tajno namjeravao da stvori srpsku državu
Iz haških arhiva (III): Mart 1992: "Rukovodstvo srpskog naroda i Srbi u cjelini spremni za rat, ako se ne prihvati konfederalna Bosna i Hercegovina"
Iz haških arhiva (IV): Radovan Karadžić, 25.2.1992: “Srpski narod se neće smiriti dok ne dospije u ono što je imao za vrijeme Nemanjića – svoju državu”)
(U sljedećem nastavku: Transformacija JNA u Vojsku Republike Srpske)