Predsjednik Crne Gore je u Strasbourgu 2. oktobra, na sjednici Evropskog parlamenta, imao izlaganje u kome je govorio o dostignućima i planovima Crne Gore, ali i viđenju budućnosti Zapadnog Balkana i Evropske unije. Prenosimo dijelo izlaganja u kome je Đukanović zahvalio EU na podršci koju imaju Crna Gora i Zapadni Balkan, ali i ukazao na greške Bruxellesa, između ostalog govoreći: Konfuzija i neizvjesnost na evropskim adresama hrane iluzije još uvijek poletnih aktera retrogradne politike u našem regionu, koji i dalje sanjaju prekompoziciju regiona, velikodržavne tvorevine i neumorno traže podršku tim idejama na nekoj važnoj međunarodnoj adresi. Računajući na kratko pamćenje međunarodne zajednice i njenu nedovoljnu posvećenost usljed zaokupljenosti svojim važnijim problemima. Zato se ponekad učini da su danas glasniji destruktivni tonovi ’90-tih nego što su bili tokom posljednje dvije decenije.
Ovaj poziv želim da razumijem kao još jednu potvrdu posvećenosti i podrške Evropskog parlamenta, ne samo europerspektivi Crne Gore, već i integraciji regiona, i politici proširenja Evropske unije. (...)
Sa moralnim i političkim kapitalom ex-Yu republike na čijoj teritoriji ’90-tih nije bilo rata, razvijamo građansko društvo multietničkog i multikonfesionalnog sklada, bez otvorenih pitanja sa susjedima, što potvrđuju i ratifikovani sporazumi o granici sa BiH i Kosovom, prvi te vrste među državama nastalim na jugoslovenskom prostoru. Uprkos naslijeđenom statusu jedne od najnerazvijenijih jugoslovenskih republika, crnogorska ekonomija je danas vodeća na Zapadnom Balkanu. (...)
Ulazak u NATO
Naša zemlja je napravila snažan iskorak na putu evroatlantske integracije. Prošle godine početkom juna postala je 29. članica NATO Saveza. U novom svojstvu ravnopravne članice Crna Gora je učestvovala na Samitu NATO u Briselu i potvrdila svoju spremnost da doprinosi politikama Alijanse kao odgovoran i kredibilan saveznik. Prijem u NATO doživljavamo kao najveće priznanje za ogromne napore na sprovođenju sveobuhvatnih reformi, i doprinos regionalnoj i globalnoj stabilnosti kroz razvijenu partnersku saradnju. Pored pozitivnih efekata na bezbjednosnu i političku stabilnost, nakon članstva Crne Gore u NATO osjećaju se pozitivni efekti i na svim drugim poljima. Direktne strane investicije su uvećane, posebno iz NATO zemalja. Takođe, broj turista koji su ove godine posjetili Crnu Goru iz članica NATO porastao je za 25%. Pristupanje NATO svjedoči o značajnom reformskom pomaku našeg cjelokupnog društva na ekonomskom i političkom planu, kao i o rezultatima i kontinuiranim naporima koje ulažemo u izgradnji pravne države.
Kao država kandidat Crna Gora je najdalje odmakla u pregovaračkom procesu sa EU. Za 6 godina koliko traju pregovori, otvorili smo 31 poglavlje, i privremeno zatvorili 3. Crna Gora je ispunila sva početna mjerila, ukupno 22 koja su bila zadata u 13 oblasti, i time zaokružila zahtjevnu fazu pregovaračkog procesa. (...) Ne treba zaboraviti da je pregovarački proces s Crnom Gorom počeo u okviru novog pristupa, koji podrazumijeva otvaranje poglavlja 23 i 24 na početku, i direktnu zavisnot cjelokupnog procesa od napretka ova dva poglavlja, koja zbog istorijske reputacije predstavljaju i najveći izazov za region. (...) Izuzetno cijenimo finansijsku, ekspertsku i svaku drugu pomoć EU i država članica kroz pristupni proces. Isto tako nesebično dijelimo naša iskustva s drugim zemljama kandidatima. Mi čvrsto vjerujemo da je uspjeh bilo koje države Zapadnog Balkana na evropskom putu, uspjeh svih. Pritom smo sigurni da je princip regate, koji je još jednom potvrđen i u nedavnoj Strategiji proširenja, mehanizam koji predstavlja pravi stumulans i jača zdravu konkurenciju u ovom procesu na Zapadnom Balkanu.
Moje uvjerenje je da je integracija zemalja regiona jedina dobra strategija koja učvršćuje stabilnost evropskog kontinenta. Nastavak proširenja nije samo pitanje od značaja za Balkan. Riječ je o kvalitetu evropske stabilnosti i evropske konkurentnosti na globalnoj sceni. To posebno naglašavam jer, čini mi se da posustaje naglašeni euroentuzijazam koji je poslije pada Berlinskog zida karakterisao ne samo Centralnu i Istočnu Evropu, nego i Zapadni Balkan, sve do nedavno.
Alarm za uzbunu
Dva su krupna uzroka koja podrivaju doskorašnji reformski, proevropski zamah država Zapadnog Balkana. Disonantni tonovi sa raznih evropskih adresa oko izvjesnosti i tempa evropskog proširenja. I drugo, neriješeni problemi i otvorena pitanja u regionu još iz vremena jugoslovenske krize. Mislim na nedovršena rješenja za probleme u odnosima između Srbije i Kosova, u Makedoniji i u Bosni i Hercegovini. Ova dva uzroka su veoma međuzavisna. Konfuzija i neizvjesnost na evropskim adresama hrane iluzije još uvijek poletnih aktera retrogradne politike u našem regionu, koji i dalje sanjaju prekompoziciju regiona, velikodržavne tvorevine i neumorno traže podršku tim idejama na nekoj važnoj međunarodnoj adresi. Računajući na kratko pamćenje međunarodne zajednice i njenu nedovoljnu posvećenost usljed zaokupljenosti svojim važnijim problemima. Zato se ponekad učini da su danas glasniji destruktivni tonovi ’90-tih nego što su bili tokom posljednje dvije decenije. Stoga vjerujem da će izvjesna i dogledna evropska perspektiva regiona nagoviještena na Samitu u Sofiji i u posljednjem govoru predsjednika Evropske komisije Žan Klod Junkera u ovom visokom domu značiti dodatni vjetar u jedra proevropskim elitama i svim progresivnim snagama koje istrajavaju na kursu integracija.
Nažalost, rezultat referenduma u Makedoniji najbolje ilustruje stanje o kojem govorim. Decenijska zapuštenost ovog problema nije se mogla nadoknaditi intenzivnijom podrškom sa zapadnih adresa u toku nekoliko posljednjih mjeseci. Takođe, prerano i nedovoljno pripremljeno se ušlo u raspisivanje referenduma. Možda je domaćoj javnosti poslije toliko godina trebalo ostaviti još vremena da se shvati i razumije značaj tako važne odluke za budućnost zemlje. Ipak, ne treba gubiti nadu da se propušteno može nadoknaditi dvotrećinskom većinom u parlamentu, ili da se pokuša do tog nivoa doći kroz nove izbore. Nadam se da će se u Briselu, i na drugim relevantnim adresama rezultat makedonskog referenduma shvatiti kao alarm za uzbunu, kao posljednje upozorenje da se mora daleko serioznije analizirati odnos prema politici proširenja i da je nužno povlačiti odlučnije strateške političke poteze.
Srbija, BiH, Kosovo
Ostaje da vjerujemo da se to neće negativno odraziti na dijalog Srbije i Kosova, koji je i bez toga veoma komplikovan. Potrebno je uložiti dodatne napore da rezultat ne izostane, utoliko prije što za to ima entuzijazma i u Prištini i u Beogradu. Najvažnije je da je dijalog uspostavljen, i da traje, bez obzira na povremene incidente i političku temperaturu koja se podiže s obje strane. Iskreno se nadam da će svi koji su involvirani u ovaj proces uzeti u obzir tradicionalno rovitu stabilnost Zapadnog Balkana, i težiti rješenju koje će ići u korist prevazilaženja tog istorijski opterećujućeg jaza između Beograda i Prištine, istovremeno ne ugrožavajući šire regionalne bezbjednosne interese.
Nažalost, ostaje i neriješeno pitanje funkcionalnosti Bosne i Hercegovine sa izraženim osjećanjem nezadovoljstva rezultatima svih aktera domaće i međunarodne politike u četvrt vijeka dugoj implementaciji Dejtonskog sporazuma. Bosna i Hercegovina je danas pred izborima. No, bez obzira na personalni sastav budućeg tročlanog Predsjedništva, ne očekujem lakši konsenzus i veću posvećenost vodećih političkih struktura i ličnosti reformama koje bi zemlju pokrenule u pravcu usvajanja evropskog sistema vrijednosti i integracija. Za ostvarenje tog cilja biće potrebna nova, šira međunarodna akcija sa naglaskom na konstruktivni konsenzus ključnih zemalja susjeda i najvažnijih činilaca međunarodne zajednice koji imaju posebnu ulogu u tom dijelu Evrope.
Veoma dobro razumijemo potrebe EU da otkloni uzroke kriza kroz koje prolazi i obavi proces unutrašnje konsolidacije. Ali ne mislimo da je odgovor na te probleme zaustavljanje ili ozbiljnije usporavanje misionarskog projekta ujedinjenja Evrope. Naprotiv, vjerujem da je puno ujedinjenje najvažniji dio odgovora na sve probleme kroz koje EU prolazi. Naravno, ne previđamo brojne slabosti u arhitekturi EU. Ali i ne pristajemo na malodušnost koja sugeriše odustajanje od vizije. (...)
Uz to, ako Evropska unija propusti još jednu priliku da integriše Zapadni Balkan, to nosi veliku opasnost političkog upliva trećih zemalja koje nemaju iste strateške ciljeve kao Evropska unija, što bi ostavilo naš region u zoni konflikata, a evropski kontinent činilo nedovoljno stabilnim i nejedinstvenim. Zato je proces proširenja i punog ujedinjenja EU optimalan put i za Crnu Goru, za region i Evropu u cjelini. No, da li će tako biti, to svakako ne zavisi presudno od nas. Ono što mi možemo, mi ćemo i uraditi. (...)
Kada kritički govorimo o Evropskoj uniji, to je zbog toga što smatramo da kao Evropljani imamo pravo da mislimo i govorimo o temi koja je naš zajednički interes i odgovornost. Dakle, da uočavamo i ono što su deformiteti evropske politike. (...)
I sam se susrijećem sa nerazumijevanjem, i kod kuće, i na nekim evropskim adresama zbog ovakvih izjava koje se tendenciozno, ili zbog nerazumijevanja, doživljavaju euroskeptičnim. Nije riječ o euroskepticizmu, naprotiv. Kako sam rekao, ideju ujedinjene Evrope smatram apsolutno superiornom, a evropski put razvoja Balkana doživljavam kao put bez alternative. Ali, očekujemo da svi prihvate da smo mi na Balkanu partneri u pregovaračkom procesu sa Evropskom unijom, a ne eksperimentalna laboratorija njene administracije. I da posao daljeg ujedinjenja Evrope u regionu možemo mnogo brže i kvalitetnije obaviti ukoliko nam je vizija kristalno jasna, a partnerstvo iskreno i oslonjeno na međusobno uvažavanje. (...)
Zapadni Balkan je na prekretnici
Zato s pravom potenciramo: Crna Gora je napravila prekretnički iskorak. Nakon istorijskog lutanja vanevropskim bespućima zajedno s regionom u kom živimo konačno smo svoj državni brod usmjerili ka prirodnoj evropskoj luci. I nećemo posustati u svojoj namjeri.
Zapadni Balkan je takođe na prekretnici – da li će završiti svoju političku i ekonomsku tranziciju i priključiti se klubu država Evropske unije, ili će nastaviti da tavori sa međunacionalnim i međuvjerskim konfliktima, komplikovanim otvorenim pitanjima, zaostalošću i niskim životnim standardom, kao bomba sa odloženim dejstvom koja uvijek može ugroziti evropsku bezbjednost.
Vjerujem da dijelim mišljenje svih vas kada kažem da danas, ne samo institucije i zvanični organi, već i svi pojedinci koji su na bilo koji način politički angažovani na nacionalnom nivou, ili unutar evropskog okvira, imaju odgovornost za promišljanje bolje i sigurnije budućnosti ujedinjene Evrope na cijelom kontinentu, utemeljene na tradicionalnim vrijednostima, protkanim duhom novoga vremena u kojem živimo.
